Druk nr 46 S

Warszawa, dnia 13 lutego 1998 r.

SENAT

RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

SPRAWOZDANIE

KOMISJI USTAWODAWCZEJ

oraz

KOMISJI PRAW CZŁOWIEKA I PRAWORZĄDNOŚCI

o projekcie ustawy o zmianie ustawy o ujawnieniu pracy lub służby w organach bezpieczeństwa państwa lub współpracy z nimi w latach 1944 – 1990 osób pełniących funkcje publiczne (druk nr 46)

Senat na 6. posiedzeniu w dniu 23 stycznia 1998 r. - zgodnie z art. 63a ust. 1 Regulaminu Senatu - skierował powyższy projekt ustawy do Komisji Ustawodawczej oraz Komisji Praw Człowieka i Praworządności.

Komisje, na wspólnych posiedzeniach w dniach 29 stycznia i 12 lutego 1998 r. po rozpatrzeniu przedstawionego projektu ustawy oraz zgłoszonych w trakcie debaty wniosków senator Anny Boguckiej-Skowrońskiej:

- przyjęły większość wniosków senator Anny Boguckiej–Skowrońskiej, po modyfikacji niektórych przez wnioskodawczynię,

i wnoszą o przyjęcie załączonego projektu ustawy wraz z projektem uchwały w sprawie wniesienia do Sejmu tego projektu ustawy.

Jednocześnie komisje informują, że dwa wnioski senator Anny Boguckiej–Skowrońskiej, zostały odrzucone przez komisje. Jeden z tych wniosków został zmodyfikowany.

Komisje przedstawiają ponadto zgłoszone na posiedzeniu połączonych komisji:

wnioski I i II mniejszości:

I. Wniosek I mniejszości:

Wniosek o odrzucenie projektu ustawy.

UWAGA! Przyjęcie wniosków II mniejszości wyklucza głosowanie nad:

- wnioskiem senator Anny Boguckiej-Skowrońskiej o zmianę brzmienia art. 1 pkt 16 projektu ustawy (pkt III ppkt 1),

- art. 1 pkt 16 przedstawionego projektu ustawy,

- art. 1 pkt 20 lit b) przedstawionego projektu ustawy.

II. Wnioski II mniejszości:

1) w art. 1 dodaje się pkt 15a w brzmieniu:

"15a) w art. 19 wyrazy "Kodeksu postępowania karnego" zastępuje się wyrazami "Kodeksu postępowania cywilnego";

2) w art. 1 pkt 16 otrzymuje brzmienie:

"16) w art. 20 wyrazy "oskarżonego w postępowaniu karnym" zastępuje się wyrazami "strony w postępowaniu cywilnym" oraz wyrazy "jednego obrońcy będącego adwokatem" zastępuje się wyrazem "adwokata";

3) w art. 1 w pkt 20 w lit. b) wyrazy "odpowiednio art. 465 § 1 Kodeksu postępowania karnego o zwolnieniu od opłaty" zastępuje się wyrazami "przepisy Kodeksu postępowania cywilnego o zwolnieniu prokuratora od kosztów sądowych";

4) w art. 1 dodaje się pkt 21a w brzmieniu:

"21a) w art. 27:

a) w ust. 1 wyrazy "Kodeksu postępowania karnego" zastępuje się wyrazami "Kodeksu postępowania cywilnego",

b) ust. 2 skreśla się.

III. Wnioski senator A. Boguckiej-Skowrońskiej:

UWAGA! Przyjęcie wniosku 1 wyklucza głosowanie nad art. 1 pkt 16 projektu ustawy.

1) o nadanie następującego brzmienia art. 1 pkt 16 projektu ustawy:

"16) w art. 20 wyrazy "jednego obrońcy będącego adwokatem" zastępuje się wyrazem "adwokata";";

2) o skreślenie w art. 1 pkt 18, art. 22 ust. 2 zdania drugiego.

Przewodniczący Komisji

Przewodniczący Komisji

Ustawodawczej

Praw Człowieka i Praworządności

(-) Piotr Ł.J. Andrzejewski

(-) Zbigniew Romaszewski

p r o j e k t

U C H W A Ł A

SENATU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

z dnia

w sprawie wniesienia do Sejmu projektu ustawy o zmianie ustawy o ujawnieniu pracy lub służby w organach bezpieczeństwa państwa lub współpracy z nimi w latach 1944 – 1990 osób pełniących funkcje publiczne
oraz o zmianie niektórych innych ustaw

Na podstawie art. 118 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Senat wnosi do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej projekt ustawy o zmianie ustawy o ujawnieniu pracy lub służby w organach bezpieczeństwa państwa lub współpracy z nimi w latach 1944 – 1990 osób pełniących funkcje publiczne oraz o zmianie niektórych innych ustaw.

Jednocześnie upoważnia senatora Zbigniewa Romaszewskiego do reprezentowania stanowiska Senatu w dalszych pracach nad projektem.

PROJEKT

U S TAWA

z dnia

o zmianie ustawy o ujawnieniu pracy lub służby w organach bezpieczeństwa państwa lub współpracy z nimi w latach 1944 – 1990 osób pełniących funkcje publiczne oraz o zmianie niektórych innych ustaw

Art. 1.

W ustawie z dnia 11 kwietnia 1997 r. o ujawnieniu pracy lub służby w organach bezpieczeństwa państwa lub współpracy z nimi w latach 1944 – 1990 osób pełniących funkcje publiczne (Dz. U. Nr 70, poz. 443) wprowadza się następujące zmiany:

1) art. 1 otrzymuje brzmienie:

"Art. 1. Sądem właściwym do orzekania o zgodności z prawdą oświadczeń dotyczących pracy lub służby w organach bezpieczeństwa państwa wymienionych w ustawie lub współpracy z tymi organami w okresie od dnia 22 lipca 1944 r. do dnia 10 maja 1990 r. jest Sąd Apelacyjny w Warszawie, zwany dalej "Sądem".";

2) w art. 3 w ust. 1 po wyrazach "Sejm i Senat" dodaje się wyrazy " , Marszałka Sejmu, Marszałka Senatu";

3) w art. 4 w ust. 2 po wyrazie "Współpracą" dodaje się wyrazy "lub służbą";

4) skreśla się art. 5;

5) w art. 7 w ust. 1:

a) w pkt 5 wyrazy "lub Sejm i Senat" zastępuje się wyrazami " , Sejm i Senat lub Marszałek Sejmu",

b) w pkt 6 po wyrazie "Senat" dodaje się wyrazy "lub Marszałek Senatu",

c) pkt 8 otrzymuje brzmienie:

"8) kandydat na stanowisko sędziego Trybunału Konstytucyjnego lub sędziego Trybunału Stanu – Marszałkowi Sejmu,",

d) po pkt 8 dodaje się pkt 8a w brzmieniu:

"8a) osoba nie będąca sędzią ubiegająca się o stanowisko sędziego Sądu Najwyższego – Pierwszemu Prezesowi Sądu Najwyższego,";

6) w art. 7 ust. 4 i 5 otrzymują brzmienie:

"4. Organy, którym składane są oświadczenia przesyłają je niezwłocznie Sądowi, z zastrzeżeniem ust. 5.

5. Oświadczenia składane przez kandydata na posła lub senatora przesyła się jedynie w wypadku, gdy zostanie on wybrany.";

7) w art. 8, w art. 23 w ust. 1, w art. 24 w ust. 1, 4 i 5, w art. 26, w art. 28 oraz w art. 30 użyty w różnych przypadkach wyraz "Lustracyjny" skreśla się;

8) w art. 11 w ust. 1 skreśla się wyrazy "lub art. 8";

9) tytuł rozdziału 3 otrzymuje brzmienie "Rzecznik Interesu Publicznego";

10) skreśla się art. 12-16;

11) art. 17 otrzymuje brzmienie:

"Art. 17. 1. Stroną reprezentującą interes Państwa w postępowaniu lustracyjnym i w postępowaniu kasacyjnym przewidzianym w art. 24 ust. 5 jest Rzecznik Interesu Publicznego, zwany dalej "Rzecznikiem", do którego stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania karnego dotyczące prokuratora. Do zadań Rzecznika należy nadzór nad przestrzeganiem obowiązków nałożonych przez ustawę na organy pozasądowe, przewidzianych w art. 7, w art. 11, w art. 28 oraz w art. 30 - 33.

2. Rzecznika i jego dwóch zastępców powołuje Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego na okres 4 lat spośród osób wyróżniających się wiedzą prawniczą, posiadających kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska sędziego i nie zatrudnionych w organach administracji państwowej. Na stanowisko Rzecznika lub jego zastępcy można powołać sędziego w stanie spoczynku lub prokuratora w stanie spoczynku. W wypadku powołania na stanowisko Rzecznika lub jego zastępcy sędziego sądu powszechnego, sędziego Sądu Najwyższego lub prokuratora są oni delegowani do pełnienia tej funkcji odpowiednio przez Ministra Sprawiedliwości, Prokuratora Generalnego lub Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego.

3. Niezwłocznie po wyrażeniu zgody na powołanie, kandydaci na Rzecznika i jego zastępców składają Pierwszemu Prezesowi Sądu Najwyższego oświadczenia, o których mowa w art. 6. Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego zwraca się do Urzędu Ochrony Państwa o przekazanie materiałów dotyczących tych oświadczeń, a następnie przesyła oświadczenia i materiały Sądowi.

4. Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego odwołuje Rzecznika lub jego zastępcę wskutek:

1) zrzeczenia się funkcji,

2) stwierdzenia prawomocnym orzeczeniem Sądu faktu pracy, służby lub współpracy, o których mowa w art. 1,

3) długotrwałej choroby uniemożliwiającej wykonywanie obowiązków,

4) skazania prawomocnym wyrokiem za przestępstwo popełnione z winy umyślnej.";

12) po art. 17 dodaje się art. 171, 172 i 173 w brzmieniu:

"Art.171. Rzecznik i jego zastępcy oraz upoważnione przez nich osoby mają pełny i swobodny dostęp do materiałów archiwalnych Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji, Ministerstwa Obrony Narodowej oraz Urzędu Ochrony Państwa wytworzonych do dnia 10 maja 1990 r.

Art.172. Minister Sprawiedliwości w uzgodnieniu z Pierwszym Prezesem Sądu Najwyższego tworzy Biuro Rzecznika Interesu Publicznego. Do pracowników Biura stosuje się odpowiednio przepisy ustawy o pracownikach urzędów państwowych. W Biurze mogą być zatrudnione wyłącznie osoby, które zostały dopuszczone do tajemnicy państwowej, w rozumieniu przepisów ustawy o ochronie tajemnicy państwowej i służbowej.

Art.173. Minister Sprawiedliwości na wniosek Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego określa, w drodze rozporządzenia, wysokość wynagrodzenia Rzecznika i jego zastępców oraz pracowników Biura Rzecznika Interesu Publicznego.";

13) tytuł rozdziału 4 otrzymuje brzmienie: "Postępowanie lustracyjne";

14) art. 18 otrzymuje brzmienie:

"Art.18. Dostęp do akt i innych materiałów związanych z postępowaniem lustracyjnym mają wyłącznie pracownicy Sądu, którzy zostali dopuszczeni do tajemnicy państwowej w rozumieniu przepisów ustawy o ochronie tajemnicy państwowej i służbowej.";

15) po art. 18 dodaje się art. 181 w brzmieniu:

"Art.181. 1. Postępowanie lustracyjne wszczyna się na wniosek Rzecznika, z zastrzeżeniem ust. 2, 3 i 4, po przedłożeniu materiałów wskazujących na możliwość złożenia fałszywego oświadczenia.

2. Postępowanie wobec Rzecznika i jego zastępców Sąd wszczyna z urzędu.

3. Sąd wszczyna postępowanie z urzędu w wypadku złożenia oświadczenia przez osobę wymienioną w art. 8, a także w innych szczególnie uzasadnionych wypadkach.

4. Wniosek o wszczęcie postępowania może złożyć również osoba, która złożyła oświadczenie wymienione w art. 11, w celu ustalenia, że jej praca lub służba w organach bezpieczeństwa państwa lub współpraca z tymi organami była wymuszona poprzez groźbę utraty życia lub zdrowia przez nią lub osoby dla niej najbliższe w rozumieniu przepisów Kodeksu karnego.

5. Rzecznik może złożyć wniosek o stwierdzenie zgodności z prawdą oświadczenia zawartego w części B załącznika do ustawy. Postępowanie prowadzone jest wówczas z wyłączeniem jawności. W wypadku stwierdzenia niezgodności z prawdą takiego oświadczenia stosuje się przepisy art. 28 i art. 30.";

16) w art. 20 skreśla się zdanie drugie;

17) art. 21 otrzymuje brzmienie:

"Art.21. 1. Po otrzymaniu wniosku, o którym mowa w art. 181, Sąd wyznacza rozprawę.

2) Sprawę rozpoznaje 3 sędziów z udziałem Rzecznika i protokolanta.

3) Prezes Sądu może zarządzić rozpoznanie sprawy przez 3 sędziów sądu wojewódzkiego delegowanych do Sądu.

4) Na wniosek strony lub z urzędu Sąd wyłącza w całości lub w części jawność postępowania.";

18) art. 22 otrzymuje brzmienie:

"Art.22. 1. Postępowanie kończy się wydaniem orzeczenia na piśmie. Do orzeczenia stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące wyroku.

2. Sąd wydaje orzeczenie stwierdzające fakt złożenia przez osobę lustrowaną fałszywego oświadczenia lub stwierdzające, że oświadczenie było prawdziwe. W wypadku braku dowodów pozwalających na ocenę prawdziwości oświadczenia Sąd umarza postępowanie.

3. W wypadku stwierdzenia faktu złożenia fałszywego oświadczenia, Sąd w oparciu o zebrane materiały ustala motywy działania osoby lustrowanej. Stwierdzenie okoliczności wymienionych w art. 181 ust. 4 podaje się do publicznej wiadomości w trybie określonym w art. 28. W wypadku braku odpowiednich materiałów dowodowych Sąd stwierdza, że nie można ustalić motywów działania osoby lustrowanej.

4. Prawomocne orzeczenie Sądu stwierdzające zgodność z prawdą oświadczenia w wypadku, o którym mowa w art. 181 ust. 3, podaje się do publicznej wiadomości, na wniosek osoby składającej oświadczenie, w trybie określonym w art. 28.";

19) w art. 23:

a) w ust. 1 i 2 wyrazy "osobie lustrowanej" zastępuje się wyrazem "stronie",

b) w ust. 2 wyrazy "7 dni" zastępuje się wyrazami "14 dni";

20) w art. 24:

a) ust. 3 otrzymuje brzmienie:

"3. Sąd powinien wyznaczyć rozprawę w ciągu 7 dni od dnia otrzymania odwołania.",

b) w ust. 5 po wyrazie "kasacja" dodaje się wyrazy " ; do kasacji wniesionej przez Rzecznika stosuje się odpowiednio art. 465 § 1 Kodeksu postępowania karnego o zwolnieniu od opłaty";

21) skreśla się art. 25;

22) w art. 27 ust. 3 otrzymuje brzmienie:

"3. Postępowanie lustracyjne może być wznowione z urzędu, na wniosek osoby, w sprawie której wydano prawomocne orzeczenie, Rzecznika lub prezesa Sądu Apelacyjnego w Warszawie.";

23) skreśla się art. 29;

24) w art. 31:

a) w ust. 1 wyrazy "Sądowi Lustracyjnemu pomocy niezbędnej dla realizacji jego" zastępuje się wyrazami "Sądowi i Rzecznikowi pomocy w realizacji ich" oraz wyraz "sądu" zastępuje się wyrazem "Sądu",

b) w ust. 2 wyrazy "Sądu Lustracyjnego" zastępuje się wyrazami "Sądu lub Rzecznika",

c) w ust. 3 wyrazy " Sądu Lustracyjnego udzielić mu niezbędnej" zastępuje się wyrazami "Sądu lub Rzecznika udzielić niezbędnej" oraz wyraz "Lustracyjnemu" zastępuje się wyrazami "lub Rzecznikowi",

d) w ust. 4 wyraz "Lustracyjnego" zastępuje się wyrazami "lub Rzecznika";

25) w art. 32 wyrazy "Przewodniczący Sądu Lustracyjnego uzgadnia" zastępuje się wyrazami "Prezes Sądu Apelacyjnego i Rzecznik uzgadniają";

26) w art. 33:

a) w ust. 1 wyrazy "Sąd Lustracyjny ma prawo" zastępuje się wyrazami "Sąd i Rzecznik mają prawo",

b) w ust. 2 wyraz "Lustracyjny" zastępuje się wyrazami "lub Rzecznika" oraz po wyrazie "przepisów" dodaje się wyraz "ustawy";

27) skreśla się art. 34;

28) w art. 40:

a) skreśla się ust. 2,

b) ust. 3 i 4 otrzymują brzmienie:

"3. Sąd podaje do wiadomości publicznej w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski" treść oświadczenia osoby, o której mowa w ust. 1, o fakcie jej pracy lub służby w organach bezpieczeństwa państwa lub współpracy z nimi, w części A określonej wzorem stanowiącym załącznik do ustawy.

4. Postępowanie lustracyjne w stosunku do osoby, o której mowa w ust. 1, przeprowadza się na zasadach i w trybie przewidzianym w niniejszej ustawie.";

29) skreśla się art. 41;

30) skreśla się art. 42;

31) część A załącznika do ustawy otrzymuje brzmienie:

"Część A

Ja ............................................................................................ syn/córka .....................................

(imię i nazwisko, nazwisko rodowe, inne nazwiska używane w latach 1944-1990) (imię ojca)

urodzony/urodzona ............................................................................. zamieszkały/zamieszkała

(data i miejsce urodzenia)

............................................................................................... legitymujący się/legitymująca się

(adres zamieszkania)

..................................................................................................................... świadom/świadoma

(nazwa dokumentu stwierdzającego tożsamość, jego numer i numer PESEL)

odpowiedzialności za złożenie fałszywego oświadczenia, po zapoznaniu się z treścią ustawy z dnia 11 kwietnia 1997 r. o ujawnieniu pracy lub służby w organach bezpieczeństwa państwa lub współpracy z nimi w latach 1944-1990 osób pełniących funkcje publiczne (Dz.U. Nr 70, poz. 443), oświadczam, że nie pracowałem/nie pracowałam, nie pełniłem/nie pełniłam służby, ani nie byłem/nie byłam świadomym i tajnym współpracownikiem* organów bezpieczeństwa państwa w rozumieniu art. 1, art. 2 i art. 4 ust. 1 powołanej ustawy.

....................................

(własnoręczny podpis)

Ja ................................................................................. syn/córka ................................................

.(imię i nazwisko, nazwisko rodowe, inne nazwiska używane w latach 1944-1990) (imię ojca)

urodzony/urodzona ............................................................................. zamieszkały/zamieszkała

(data i miejsce urodzenia)

................................................................................................ legitymujący się/legitymująca się

(adres zamieszkania)

.................................................................................................................. świadom/świadoma

.(nazwa dokumentu stwierdzającego tożsamość, jego numer i numer PESEL)

odpowiedzialności za złożenie fałszywego oświadczenia, po zapoznaniu się z treścią ustawy z dnia 11 kwietnia 1997 r. o ujawnieniu pracy lub służby w organach bezpieczeństwa państwa lub współpracy z nimi w latach 1944-1990 osób pełniących funkcje publiczne (Dz.U. Nr 70, poz. 443), oświadczam, że pracowałem/pracowałam, pełniłem/pełniłam służbę , byłem/byłam świadomym i tajnym współpracownikiem* organów bezpieczeństwa państwa w rozumieniu art. 1, art. 2 i art. 4 ust. 1 powołanej ustawy.

..................................

(własnoręczny podpis)

*Właściwe podkreślić"

Art. 2.

W ustawie z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Urzędzie Ochrony Państwa (Dz. U. Nr 30, poz. 180, z 1991 r. Nr 94, poz. 422 i Nr 107, poz. 461, z 1992 r. Nr 54, poz. 254, z 1994 r. Nr 53, poz. 214, z 1995 r. Nr 4, poz. 17, Nr 34, poz. 163 i Nr 104, poz. 515, z 1996 r. Nr 59, poz. 269, Nr 106, poz. 496 i Nr 156, poz. 775, z 1997 r. Nr 28, poz. 153, Nr 70, poz. 443, Nr 88, poz. 554 oraz Nr 141, poz. 943) w art. 11b:

a) w ust. 2 w zdaniu drugim wyrazy "niezbędnych Sądowi Lustracyjnemu w postępowaniu lustracyjnym" zastępuje się wyrazami " , które Sąd Apelacyjny w Warszawie lub Rzecznik Interesu Publicznego uznają za niezbędne w związku z postępowaniem lustracyjnym",

b) ust. 5 otrzymuje brzmienie:

"5. Szef Urzędu Ochrony Państwa na żądanie Sądu Apelacyjnego w Warszawie lub Rzecznika Interesu Publicznego przekazuje wszelkie posiadane dokumenty i materiały związane z postępowaniem lustracyjnym.".

Art. 3.

W ustawie z dnia 21 czerwca 1996 r. o urzędzie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji (Dz. U. Nr 106, poz. 491, z 1997 r. Nr 70, poz. 443 i Nr 141, poz. 943) w art. 9 w ust. 1 wyrazy "niezbędnych Sądowi Lustracyjnemu w postępowaniu lustracyjnym" zastępuje się wyrazami " , które Sąd Apelacyjny w Warszawie lub Rzecznik Interesu Publicznego uznają za niezbędne w związku z postępowaniem lustracyjnym".

Art. 4.

Osoba, o której mowa w art. 40 ust. 1 ustawy z dnia 11 kwietnia 1997 r. o ujawnieniu pracy lub służby w organach bezpieczeństwa państwa lub współpracy z nimi w latach 1944 – 1990 osób pełniących funkcje publiczne (Dz. U. Nr 70, poz. 443), składa do Sądu Apelacyjnego w Warszawie oświadczenia wymienione w art. 6 tej ustawy w terminie 7 dni od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy.

Art. 5.

Minister Sprawiedliwości ogłosi w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej jednolity tekst ustawy o ujawnieniu pracy lub służby w organach bezpieczeństwa państwa lub współpracy z nimi w latach 1944-1990 osób pełniących funkcje publiczne.

Art. 6.

Ustawa wchodzi w życie po upływie 30 dni od dnia ogłoszenia, z wyjątkiem art. 4, który wchodzi w życie z dniem ogłoszenia.

UZASADNIENIE

Zasadnicze założenia ustawy z dnia 11 kwietnia 1997 r. powinny być zachowane, ponieważ gwarantują w dostatecznej mierze zarówno interes Państwa, jak i prawa osób podlegających lustracji. Ustawa opiera się na wyważonym kompromisie chroniącym te dwie wartości. Nie zakazuje pełnienia funkcji publicznych osobom, które były poprzednio uwikłane we współpracę z organami bezpieczeństwa PRL i innymi podobnymi służbami stanowiącymi aparat przymusu władzy totalitarnej. Ujemne konsekwencje dla osoby lustrowanej pociąga za sobą jedynie zatajenie takiego współdziałania, co jest oczywiste ze względu na interes Państwa i konstytucyjną zasadę jawności życia publicznego (art. 61 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej). Osobie lustrowanej zapewniono prawo do sądu i do obrony. Odwołanie się od orzeczenia, a następnie wniesienie skargi kasacyjnej eliminuje możliwości krzywdzących arbitralnych orzeczeń.

Wadą ustawy jest natomiast zbyt ogólnikowe unormowanie kwestii proceduralnych. Ograniczenie się do dyrektywy odpowiedniego stosowania przepisów kodeksu postępowania karnego (art. 19) spowodowałoby w praktyce istotne trudności interpretacyjne a w konsekwencji niejednolitość orzecznictwa. Ustawodawca nie wyjaśnił kto jest uprawniony do złożenia wniosku o wszczęcie postępowania lustracyjnego i nie sprecyzował uprawnień Rzecznika Interesu Publicznego. Z niezrozumiałych względów pozbawiono Rzecznika prawa do zapoznawania się z materiałami, którymi dysponuje Urząd Ochrony Państwa. Zasadę rozpoznawania spraw na posiedzeniach bez udziału Rzecznika i bez wysłuchania osoby lustrowanej (art. 21 ust. 1) trudno pogodzić z podstawowymi dyrektywami procedury karnej – zasadą bezpośredniości i prawdy obiektywnej. W praktyce, wbrew intencjom ustawodawcy, takie rozwiązanie prowadziłoby do przedłużenia postępowania, poprzez wzrost liczby odwołań od orzeczeń wydawanych w pierwszej instancji.

Błędem było ustanowienie specjalnego Sądu Lustracyjnego, który może być postrzegany jako Sąd o charakterze wyjątkowym, co byłoby sprzeczne z Konstytucją (art.175 ust.2). Ponadto rozwiązanie takie doprowadziło do bardzo uciążliwej i nieskutecznej procedury wybierania kandydatów do tego Sądu. Ustawa wprowadziła również w art.13 skomplikowany tryb powoływania przewodniczącego Sądu Lustracyjnego nie uzasadniony żadnymi praktycznymi przesłankami.

Projektowana nowelizacja usuwa te nieprawidłowości. Skonkretyzowano przepisy procesowe. Odstąpiono od skomplikowanej procedury tworzenia Sądu Lustracyjnego, wprowadzając prostą zasadę rozpoznawania spraw lustracyjnych przez sąd powszechny tj. Sąd Apelacyjny w Warszawie.

Nowelizacja pozwoliła na usunięcie innych błędów np. powtórnej penalizacji czynów, które już obecnie są przestępstwami przewidzianymi w kodeksie karnym. Skorygowano również oczywiste usterki legislacyjne takie, jak błędna terminologia lub zła redakcja przepisu.

Szczegółowe unormowania zawarte w przedkładanym projekcie opierają się na następujących przesłankach.

Odstąpiono od określenia "Sąd Lustracyjny", który w rozumieniu dotychczasowych przepisów był sądem powszechnym, różniącym się od innych sądów jedynie skomplikowaną procedurą powoływania sędziów. Należy przypuszczać, że autorzy przepisów chcieli w ten sposób stworzyć dodatkowe gwarancje bezstronności sądu, jednak w świetle obecnych rozwiązań ustrojowych nie ma potrzeby stwarzania takich nadzwyczajnych zabezpieczeń. Wręcz przeciwnie - tryb wyboru sędziów wprowadzony przez ustawę może stwarzać wrażenie, że do Sądu Lustracyjnego zgłaszają się kandydaci reprezentujący określone przekonania polityczne. Z tych względów zupełnie wystarczającym jest wprowadzenie pojęcia "postępowania lustracyjnego", ponieważ tylko ta szczególna procedura stanowi istotne novum, wymagające regulacji ustawowej. W praktyce sprawy te będzie rozpoznawał wydział w Sądzie Apelacyjnym w Warszawie, jednak ustawa nie powinna regulować zagadnień techniczno-organizacyjnych. Obsada takiego wydziału uzależniona będzie od wpływu spraw, przy czym szacunkowe przewidywania pozwalają przypuszczać, że nie będzie potrzeby tworzenia jednostki organizacyjnej o obsadzie 21 sędziów.

Sprawy lustracyjne powinny być rozpoznawane przez jeden Sąd. Tylko takie rozwiązanie zapewni niezbędną jednolitość orzecznictwa, szczególnie ważną w sprawach o zasadniczym znaczeniu dla Państwa. Specyfika postępowania i brak orzecznictwa w tym zakresie pociąga za sobą duże ryzyko wydawania rozbieżnych orzeczeń. Za rozwiązaniem przyjętym w projekcie przemawiają również względy praktyczne, ponieważ Sąd Apelacyjny w Warszawie będzie współpracował z instytucjami centralnymi – Ministerstwem Spraw Wewnętrznych i Administracji, Ministerstwem Obrony Narodowej i Urzędem Ochrony Państwa. Ponadto współpraca z Rzecznikiem i jego Biurem byłaby niezwykle utrudniona, gdyby postępowanie lustracyjne prowadzono przed wszystkimi sądami apelacyjnymi.

Poprawka wprowadzona do art.3 ust. 1 uwzględnia powoływanie Szefów Kancelarii Sejmu i Senatu przez Marszałków Sejmu i Senatu.

Wobec ogólnej zasady zawartej w art.19 ustawy nowelizowanej zbędną jest dotychczasowa szczegółowa norma art.5. Ponadto przepis ten koliduje z podstawową zasadą procesową – swobodnej oceny dowodów (art.4 § 1 kpk).

Do art. 7 ust. 1 pkt 8 wprowadzono oczywiste poprawki; dodano też pkt 8a. Trybunał Stanu składa się z sędziów, analogicznie jak Trybunał Konstytucyjny. Wprowadzono obowiązek składania oświadczeń Pierwszemu Prezesowi Sądu Najwyższego przez osoby nie będące sędziami ubiegające się o stanowisko sędziego tego Sądu. Tacy kandydaci nie byli dotychczas objęci przez zapis zawarty w art. 7 ust. 1 pkt 9, ponieważ Sąd Najwyższy nie jest jednostką organizacyjną sądownictwa powszechnego.

Zasadnicze znaczenie ma zmiana wprowadzona do art.7 ust.4. Według dotychczasowego przepisu organy, którym składane są oświadczenia zwracają się do sądu o stwierdzenie zgodności oświadczeń z prawdą. Konsekwencją takiego zapisu byłoby jednoczesne wszczęcie kilkunastu tysięcy postępowań i wydanie takiej samej liczby orzeczeń. W znakomitej większości przypadków postępowania te sprowadziłyby się do fikcji, ponieważ jedynym dowodem w sprawie byłoby oświadczenie osoby lustrowanej. Dotychczasowy przepis opiera się na domniemaniu fałszywości oświadczeń, przy czym nakazuje wszczynanie postępowania z urzędu w sytuacji, w której nie uzasadniają tego materiały będące w posiadaniu Sądu lub Rzecznika.

W znowelizowanym przepisie wykreślono sformułowanie nakładające na Sąd obowiązek wydawania orzeczeń co do wszystkich oświadczeń. Samo złożenie oświadczenia pociąga za sobą domniemanie, że jest ono prawdziwe. Dopiero uzyskanie materiałów podważających tę wiarygodność uzasadnia wszczęcie postępowania z urzędu lub na wniosek uprawnionych podmiotów (art.18 1 znowelizowanych przepisów).

W wyniku tej zmiany Sąd Apelacyjny w Warszawie będzie depozytariuszem wszystkich oświadczeń, natomiast nie zostanie obarczony obowiązkiem "poświadczenia" ich prawdziwości, ponieważ takie poświadczenie byłoby w praktyce czynnością administracyjną , a nie sądową. Do Sądu będą wpływać tylko te sprawy, które rzeczywiście wymagają weryfikacji w trybie przewidzianym przepisami kpk.

Wykreślenie art.12-16 jest oczywistą konsekwencją rezygnacji z tworzenia Sądu Lustracyjnego.

Przepisy dotyczące Rzecznika Interesu Publicznego zawarto w odrębnym, nowym rozdziale, co zapewnia większą przejrzystość tekstu.

W poprawce do art. 17 ust. 1 określono wyraźnie podstawowe zadanie Rzecznika – reprezentowanie interesu Państwa w postępowaniu lustracyjnym i kasacyjnym. Istotnym i niezbędnym novum jest zobowiązanie Rzecznika do nadzoru nad przestrzeganiem obowiązków nałożonych przez ustawodawcę na organy pozasądowe (przyjmowanie oświadczeń, publikowanie w Monitorze Polskim informacji o pracy, służbie lub współpracy z organami bezpieczeństwa państwa, udzielanie pomocy Sądowi Lustracyjnemu i stosowanie sankcji wynikających ze złożenia fałszywego oświadczenia – artykuły 7, 11, 28 oraz 30-33). W dotychczasowym stanie prawnym żaden organ nie odpowiada za prawidłowe realizowanie ustawy w tym zakresie.

Wprowadzenie zapisu dotyczącego odwołania Rzecznika jest uzupełnieniem niezbędnym w związku z możliwością wydarzeń losowych, uniemożliwiających dalsze wykonywanie obowiązków.

Wykonywanie funkcji Rzecznika, a w szczególności jego współpraca z Sądem musi wiązać się z dostępem do materiałów archiwalnych Urzędu Ochrony Państwa. Brak jest jakichkolwiek argumentów uzasadniających przyznanie Rzecznikowi w tym zakresie węższych uprawnień niż te, które ma Sąd Lustracyjny.

W związku z wątpliwościami dotyczącymi stosowania procedury karnej w sprawach lustracyjnych, należy podkreślić, że kodeks postępowania karnego znacznie lepiej odpowiada specyfice tych spraw, niż procedura cywilna. Przede wszystkim przedmiotem postępowania jest ustalenie prawdziwości lub fałszywości oświadczenia złożonego przez osobę lustrowaną. Od strony przedmiotowej złożenie fałszywego oświadczenia można porównać z przestępstwem przewidzianym w art.247 kk. Obowiązek złożenia prawdziwego oświadczenia ma charakter publicznoprawny (nie musi wiązać się z zajmowaniem określonego stanowiska). Należy przyjąć, że jest to obowiązek wobec Państwa, a nie wobec pracodawcy. Ponadto konsekwencje fałszywego oświadczenia (art.28 i 30) zawierają pewne elementy kary dodatkowej. Z tych względów celowe jest przyznanie osobie lustrowanej tych wszystkich gwarancji jakie procedura karna zapewnia oskarżonemu.

Zgodnie z zasadą skargowości (art. 6 kpk) ustalono w poprawce do art. 181, że postępowanie lustracyjne wszczyna się na wniosek Rzecznika. Dotychczasowe ogólnikowe odesłanie do procedury karnej (art. 19) pociągałoby za sobą w praktyce istotne trudności interpretacyjne.

Wszczęcie postępowania będzie również możliwe na wniosek osoby, która pełniła funkcję publiczną przed wejściem w życie ustawy i została publicznie pomówiona o pracę w organach bezpieczeństwa państwa lub współpracę z tymi organami (art.181 ust.3). Dotychczasowy art.8 ustawy mówi jedynie o złożeniu oświadczenia przez taką osobę nie wyjaśniając czy jest to równoznaczne z wnioskiem o wszczęcie postępowania.

Zasadniczym novum jest zmiana unormowania zawartego w obowiązującym obecnie art.22. Przepis ten przewiduje stwierdzenie przez Sąd podjęcia współpracy pod przymusem ale nie wiąże z tym faktem żadnych pozytywnych następstw dla osoby lustrowanej. Nowelizacja przyjęła w tym zakresie następujące rozwiązania:

Ponadto w poprawce do art.22 ust.3 nałożono na Sąd obowiązek ustalenia w miarę możliwości wszystkich motywów (zarówno o charakterze łagodzącym jak i obciążającym), które skłoniły osobę lustrowaną do podjęcia pracy lub współpracy.

Zmodyfikowano zasadę tajności postępowania ustalając, że Sąd wyłącza jawność tylko na wniosek strony lub z urzędu. W niektórych przypadkach obie strony mogą mieć interes w jawności postępowania i wówczas bezwzględny nakaz tajności byłby niekorzystny dla osoby lustrowanej.

W przeciwieństwie do dotychczasowych ustaleń wprowadzono zasadę prowadzenia postępowania lustracyjnego na rozprawie, a nie na posiedzeniu. Argumenty uzasadniające tę zmianę podano w pierwszej części uzasadnienia. Przewidywany stosunkowo niewielki wpływ spraw do Sądu Lustracyjnego stanowi dodatkową przesłankę przemawiającą za taką zmian procedowania.

Poprawki do art. 21 i 22 oraz skreślenie art. 25 dostosowują procedurę lustracyjną do podstawowej zasady kodeksu postępowania karnego, zgodnie z którą orzeczenie Sądu opiera się na całokształcie materiału dowodowego (art. 85). Wobec ogólnej normy art.19 ustawy nowelizowanej zbędny jest dotychczasowy art.21 ust.2. W postępowaniu lustracyjnym dokumenty będą bardzo istotnym, ale nie jedynym dowodem. Wynika to jednoznacznie z ogólnych zasad procedury karnej.

Poprawki do art.31-33 sprowadzają się do drobnych poprawek redakcyjnych wynikających z oczywistych uprawnień Rzecznika do zapoznawania się z materiałami dotyczącymi postępowania lustracyjnego.

Przepis art.34 skreślono ponieważ czyny opisane w art.34 ust.3 i 4 stanowią odpowiedniki przestępstw przewidzianych w art.167 i 178 kk., a termin wyłączający odpowiedzialność karną, określony w ust. 1, upłynął.

Nieaktualny termin składania oświadczeń przewidziany w dotychczasowym art. 40 ust.2 zastąpiono terminem 7 dniowym, który biegnie od wejścia w życie ustawy nowelizacyjnej (art.4).

Skreślenie art.41 i 42 jest konsekwencją odstąpienia od koncepcji "Sądu Lustracyjnego". Uniknięto dzięki temu tzw. "autolustracji" (art.42 ust.3) tj. przepisu, który nasuwał wątpliwości interpretacyjne jeszcze przed zastosowaniem w praktyce. Możliwa jest dwojaka wykładnia tej normy prawnej:

- lustracja jednoinstancyjna poprzez wydanie 21 orzeczeń przez składy 20 osobowe ,

- lustracja "w trybie przewidzianym niniejszą ustawą", a więc dwuinstancyjna w składach 3 i 5 osobowych.

Obie interpretacje prowadzą do negatywnych konsekwencji. W pierwszym przypadku pozbawia się osobę lustrowaną odwołania i kasacji, co pozostaje w sprzeczności z podstawowymi gwarancjami procesowymi. Z drugiej strony lustracja na zasadach ogólnych tj. z prawem do odwołania i kasacji wyklucza zakończenie procedury na pierwszym posiedzeniu. Niezależnie od tych sprzeczności "autolustracja" sprawia wrażenie działań pozornych, ponieważ w praktyce, pomimo każdorazowego wyłączania zainteresowanego sędziego, orzeka ten sam organ w sprawie, która go bezpośrednio dotyczy. O wiele lepszym rozwiązaniem jest przyjęcie domniemania prawdziwości oświadczeń i wszczynanie postępowania tylko wówczas, jeżeli uzasadnia to materiał przekazany Sądowi przez Rzecznika.

W załączniku do ustawy wprowadzono oczywiste poprawki przewidujące podanie wszystkich nazwisk, których używała osoba lustrowana i skorygowano podstawę prawną oświadczenia.

Poprawki zawarte w art. 2 i 3 wynikają z oczywistych uprawnień Rzecznika. Ponadto wprowadzono zapis, zgodnie z którym Sąd i Rzecznik określają jakie materiały należy uznać za niezbędne w związku z postępowaniem lustracyjnym.