Konferencja pt. "Decentralizacja funkcji społecznych państwa".
4 kwietna 2001 r. w Senacie odbyła się konferencja pt. "Decentralizacja funkcji społecznych państwa". Organizatorami konferencji były komisje: Samorządu Terytorialnego i Administracji Państwowej oraz Rodziny i Polityki Społecznej, wspólnie z Instytutem Spraw Publicznych.
Konferencję otworzyła marszałek Alicja Grześkowiak:
Serdecznie witam w Senacie Rzeczypospolitej Polskiej na konferencji "Decentralizacja funkcji społecznych państwa".
Wybory do samorządu terytorialnego były drugimi, po wyborach do Senatu, wolnymi wyborami w powojennej Polsce. Odtąd zgodnie z ideą decentralizacji możemy decydować o sprawach nam najbliższych. Bowiem decentralizacja jest procesem przekazywania zadań przez organy władzy centralnej jednostkom administracyjnym niższego szczebla, łącznie z rozszerzeniem ich uprawnień do samodzielnego podejmowania rozstrzygnięć. Dlatego staliśmy się prawdziwymi gospodarzami wspólnego dobra w swych gminach miejskich i wiejskich, a obecnie także w powiatach i województwach. Teraz tu podejmowane są istotne decyzje, które z reguły cechuje trafność, celowość i oszczędność. Tu powstają inwestycje, zaprojektowane i wykonane z gospodarską dbałością.
Mam nadzieję, że nie przypadkiem miejscem tej konferencji jest Senat Rzeczypospolitej Polskiej. To właśnie Senat zainicjował prace legislacyjne zmierzające do przywrócenia samorządu terytorialnego.
Dziś widzimy, że realizacja zadań społecznych państwa na szczeblu lokalnym domaga się dopracowania, domaga się wypracowania nowych metod oraz skorygowania dotychczasowych zasad współdziałania z wieloma instytucjami, z którymi powiaty muszą współpracować. Przyjęte w reformowaniu struktury administracyjnej rozwiązania dotyczące zadań społecznych powiatu okazały się trudne do realizacji w warunkach, w jakich obecnie większość powiatów funkcjonuje, zaś środki finansowe są niewystarczające. Decentralizacja polityki społecznej państwa wymaga stworzenia na poziomie lokalnym i regionalnym instytucji polityki społecznej zdolnych do diagnozowania, projektowania, koordynacji i oceny prowadzonej polityki społecznej.
Jak więc widać, mamy wiele powodów do satysfakcji, ale jednocześnie mamy świadomość, że tu i ówdzie sprawy wymagają naprawy, udoskonalenia. I choć praktyka dnia codziennego samorządów budzi nieraz różne emocje i dyskusje, idei samorządności nikt już dziś nie podważa.
Mam nadzieję, iż konferencja ta, odbywająca się w Senacie Rzeczypospolitej Polskiej, będzie śmiałym wytyczeniem drogi dalszego rozwoju polityki społecznej na szczeblu powiatu, że pozwoli na wymianę doświadczeń i spostrzeżeń. Będzie przyczynkiem do nowego.
Dziękuję dwóm senackim komisjom: Komisji Rodziny i Polityki Społecznej oraz Komisji Samorządu Terytorialnego i Administracji Państwowej oraz Instytutowi Spraw Publicznych za zorganizowanie dzisiejszej konferencji. Dziękuję także wszystkim tym, obecnym na tej sali, którzy obecnie stanowią gwarancję tego, że samorządy funkcjonują prawidłowo i rozwijają się w dobrym kierunku.
Referaty wstępne wygłosili także dyrektor Instytutu Spraw Publicznych prof. Lena Kolarska-Bobińska oraz przewodniczący Komisji Samorządu Terytorialnego i Administracji Państwowej senator Mieczysław Janowski. Głos zabrał także wicemarszałek Sejmu Jan Król.
Podczas konferencji skupiono się na trzech zagadnieniach: koncepcji lokalnej polityki społecznej w założeniach i realizowanej reformie decentralizacji państwa, możliwości współdziałania samorządu lokalnego i organizacji pozarządowych oraz problemów społecznych w skali lokalnej i strategii ich rozwiązywania.
Założenia lokalnej polityki społecznej w koncepcji reformy administracyjnej państwa przedstawił Józef Płoskonka, wiceminister spraw wewnętrznych i administracji. Jego zdaniem, nie w pełni realizowana jest na poziomie lokalnym zasada pomocniczości państwa, szczególnie w sprawach społecznych.
Wiceminister spraw wewnętrznych i administracji przypomniał, że ogólną odpowiedzialność za sprawy na każdym szczeblu organizacji państwa reforma przekazała jednej osobie - wójtowi, staroście, wojewodzie czy premierowi. W wypadku samorządu wójt i starosta odpowiadają za całość spraw również społecznych, a nadzór nad nimi sprawują wyborcy. Zadanie nałożone na samorządy - zbudowanie systemu pomocy społecznej - jest trudne, ale zasada pomocniczości wymaga, by wszystkie zadania były wykonywane. W ocenie J. Płoskonki, w wypadku subsydiarności w połowie ta zasada nie jest wprowadzona. Można ją znaleźć na niższym szczeblu - osiedla, przysiółku czy parafii, brakuje jej natomiast często na wyższych szczeblach.
Jak stwierdził J. Płoskonka, zadaniem powiatu w sprawach społecznych powinno być animowanie tych lokalnych wspólnot, by taką zasadę pomocniczości wprowadzić.
Podczas konferencji przewodniczący Komisji Samorządu Terytorialnego i Administracji Państwowej senator M. Janowski wygłosił referat poświęcony założeniom lokalnej polityki społecznej w rozwiązaniach prawnoustrojowych.
Jak stwierdził senator, mimo szeregu uregulowań ustawowych i konstytucyjnych brak jest w gruncie rzeczy jednego podmiotu odpowiedzialnego za sprawy polityki społecznej na szczeblu centralnym. Sfera ta jest rozdzielona między wiele organów. Istniejący system koordynacji okazuje się jednakże nazbyt często niewystarczający. Brak jest także precyzji co do samych zasad funkcjonowania sektora społecznego. Czy ma być on na swój sposób komercyjny, czy też z góry nastawiony na działanie bezprofitowe.
"Samorząd powiatowy a organizacje pozarządowe. Koncepcje i problemy współdziałania" to temat wystąpienia przewodniczącego Komisji Rodziny i Polityki Społecznej senatora Dariusza Kłeczka.
W opinii senatora, uspołecznienie państwa wymaga przeprowadzenia odpowiednich zmian prawnych. W związku z tym należałoby przeprowadzić ustawowe rozwinięcie konstytucyjnej zasady pomocniczości państwa w obszarze realizacji zadań publicznych. Zasada pomocniczości jest obecnie dokładnie określona tylko w odniesieniu do podziału zadań między poszczególnymi szczeblami administracji publicznej.
Precyzyjnego (a równocześnie możliwie szerokiego) określenia wymaga termin "organizacje pozarządowe". Termin ten pojawia się w ustawach określających kompetencje samorządów poszczególnych szczebli, ale nigdzie nie został zdefiniowany. Wskazane byłoby określenie podstaw prawnych współpracy administracji publicznej z organizacjami pozarządowymi, w tym w zakresie odpłatnego zlecania zadań publicznych, a także zasad współpracy, takich jak partnerstwo, wspomniana pomocniczość, efektywność, jawność. Zasady te zostały przywołane w rozporządzeniu ministra pracy i polityki społecznej, dotyczącym współpracy administracji publicznej z organizacjami pozarządowymi w obszarze pomocy społecznej. Odpowiednia regulacja powinna jednak mieć charakter ustawowy i obejmować także inne obszary zadań publicznych.
Przewodniczący Komisji Rodziny i Polityki Społecznej wskazał ponadto na potrzebę prawnego dookreślenia specyfiki organizacji pozarządowych jako "trzeciego sektora" obok sektora władzy publicznej i sektora gospodarki. Ta specyfika jest dostrzegana we wszystkich krajach członkowskich Unii Europejskiej. W krajach tych rośnie też udział organizacji społecznych w wykonywaniu zadań publicznych i zakres udzielanego im wsparcia ze środków budżetowych.
Realizacja założeń lokalnej polityki społecznej była tematem wystąpienia prof. Józefiny Hrynkiewicz z Uniwersytetu Warszawskiego. J. Hrynkiewicz przedstawiła wyniki badań przeprowadzonych w ramach projektu badawczego, dotyczącego decentralizacji polityki społecznej państwa, realizowanego przez Instytut Spraw Publicznych, finansowanego przez Instytut Nauk o Człowieku w Wiedniu. W jej opinii, powiaty, których zadaniem jest prowadzenie polityki społecznej, zostawiono same z często nierozwiązywalnymi problemami, bez pomocy merytorycznej i z nikłymi środkami finansowymi na ten cel. Mimo że dysponują one w bardzo ograniczonym stopniu, 2-3% własnymi środkami, a pozostałe pochodzą z dotacji państwa, to pozostają samorządami. Same, bardzo dokładnie oglądając każdą złotówkę, z uporem działają na rzecz rozwiązywania tych problemów.
Jak stwierdziła J. Hrynkiewicz, przy realizacji reformy administracyjnej przed organizującymi się powiatami postawiono trudne zadania decydowania o lokalnej polityce społecznej, przekazano wiele nie rozwiązanych i nierozwiązywalnych problemów społecznych. W jej ocenie, powiatom potrzebna jest znacząca pomoc merytoryczna ze strony instytucji państwowych oraz samorządu wojewódzkiego.
"Znam wiele powiatów, które przy najlepszym samorządzie, najlepszych ludziach i zaangażowaniu mają tak nawarstwione problemy, nie tylko społeczne, że bez pomocy z zewnątrz - regionalnej czy z poziomu centralnego - nie uda się ich wyrwać z marginesu. Takim przykładem jest Lidzbark czy inne powiaty w warmińsko-mazurskim, ale i zachodniopomorskim czy lubuskim i innych województwach" - mówiła prof. J. Hrynkiewicz.
Jej zdaniem, w ramach subwencji powiaty mogą wydać te pieniądze w sposób najrozsądniejszy. Nawet w powiecie lidzbarskim, który można uznać za najbiedniejszy, z wielkim szacunkiem patrzy się na każdą złotówkę, która przychodzi do tego powiatu i długo zastanawia się, jak tę złotówkę wydać, jak kolejno realizować zadania.
W opinii Lecha Bartnika ze Związku Powiatów Polskich, starosty Polic (zachodniopomorskie), przy powiększającej się liczbie powiatów, które przekraczają próg 30-, a nawet 35-procentowego poziomu bezrobocia, samorząd nie poradzi sobie sam. Podkreślił, że dla tworzenia nowych miejsc pracy potrzebne są uproszczenia procedur administracyjnych, poprawa warunków prowadzenia działalności gospodarczej - a tego powiaty nie zrobią same. Sa
morządy są otwarte na współpracę, ale państwo powinno wypełnić swoje zobowiązania, szczególnie finansowe, wobec nich.Zadania samorządu powiatowego w realizacji funkcji polityki rodzinnej omówiła Maria Smereczyńska, pełnomocnik rządu do spraw rodziny.
O współdziałaniu samorządu powiatowego z organizacjami pozarządowymi mówił dr Marek Rymsza, z Uniwersytetu Warszawskiego i Kancelarii Senatu.
Wystąpienie Ewy Giermanowskiej z Uniwersytetu Warszawskiego dotyczyło problemów sytuacji edukacyjnej, startu zawodowego i życiowego młodzieży.
Na zakończenie konferencji odbyła się dyskusja z udziałem przedstawicieli samorządów powiatowych na temat strategii rozwiązywania problemów społecznych dotyczących sytuacji młodzieży.