Warszawa, 27 maja 2005 r.

Pan
Longin Pastusiak
Marszałek Senatu
Rzeczypospolitej Polskiej

Szanowny Panie Marszałku,

W związku z oświadczeniami złożonymi przez Pana Senatora Kazimierza Jaworskiego podczas 79. posiedzeniu Senatu Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 1 kwietnia 2005 r., przekazanymi przez Pana Marszałka przy piśmie z dnia 6 kwietnia 2005 r. Nr BPS/DSK-043-163/05 oraz przez Kancelarię Prezesa Rady Ministrów przy piśmie z dnia 7 kwietnia 2005 r. Nr DPS 4404-150(2)05, w sprawie zakresu stosowania przepisów o podatku od towarów i usług w odniesieniu do usług pomocy prawnej udzielanej z urzędu, czynszu za użytkowanie wieczyste oraz czynności syndyków wykonujących powierzone im funkcje w postępowaniu upadłościowym, uprzejmie informuję:

Ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz.U. Nr 54, poz. 535 z późn. zm.) zawiera regulacje dostosowujące polskie przepisy w zakresie tego podatku do wymogów wynikających z dyrektyw Unii Europejskiej, a w szczególności do postanowień Szóstej Dyrektywy Rady z dnia 17 maja 1977 r. w sprawie harmonizacji przepisów państw członkowskich, dotyczących podatków obrotowych - wspólny system podatku od wartości dodanej: ujednolicona podstawa opodatkowania (77/388/EWG z późn. zm.). Tym samym zmiany wprowadzone ww. ustawą z dnia 11 marca 2004 r. dotyczące m.in. rozszerzenia zakresu opodatkowania podatkiem od towarów i usług, wynikały z konieczności harmonizacji przepisów w tym zakresie z prawem wspólnotowym.

Zarówno definicja podatnika podatku od towarów i usług, jak również definicja działalności gospodarczej określone w ww. ustawie z dnia 11 marca 2004 r. zgodne są z postanowieniami Szóstej Dyrektywy Rady.

W świetle art. 15 ust. 1 i 2 ww. ustawy z dnia 11 marca 2004 r. podatnikami podatku od towarów i usług są osoby prawne, jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej oraz osoby fizyczne, wykonujące samodzielnie działalność gospodarczą, bez względu na cel lub rezultat takiej działalności, która obejmuje wszelką działalność producentów, handlowców lub usługodawców, w tym podmiotów pozyskujących zasoby naturalne oraz rolników, a także działalność osób wykonujących wolne zawody, również wówczas, gdy czynność została wykonana jednorazowo w okolicznościach wskazujących na zamiar wykonywania czynności w sposób częstotliwy. Działalność gospodarcza obejmuje również czynności polegające na wykorzystywaniu towarów lub wartości niematerialnych i prawnych w sposób ciągły dla celów zarobkowych. Natomiast zgodnie z art. 15 ust. 3 pkt 3 ustawy, za wykonywaną samodzielnie działalność gospodarczą, nie uznaje się czynności z tytułu których przychody zostały wymienione w art. 13 pkt 2-8 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176, z późn. zm.), jeżeli z tytułu wykonania tych czynności osoby te są związane ze zlecającym wykonanie tych czynności prawnymi więzami tworzącymi stosunek prawny pomiędzy zlecającym wykonanie czynności i wykonującym zlecane czynności co do warunków wykonywania tych czynności, wynagrodzenia i odpowiedzialności zlecającego wykonanie tych czynności.

Tym samym oceny zakresu stosowania przepisów ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług w odniesieniu do czynności pomocy prawnej z urzędu oraz czynności wykonywanych przez syndyków, należy dokonywać w świetle uregulowań zawartych w art. 15 ust. 3 pkt 3 tej ustawy, w szczególności pod kątem kryterium decydującym o uznaniu tych osób za podatników podatku od towarów i usług, którym jest samodzielne wykonywanie działalności gospodarczej, o której mowa wyżej i zdefiniowanej w art. 15 ust. 2 ww. ustawy z dnia 11 marca 2004 r.

W tym miejscu wskazać należy, że w przypadku świadczenia przez adwokatów pomocy prawnej z urzędu, nie można mówić, że sąd bierze na siebie odpowiedzialność za czynności adwokata. Status prawny, zakres kompetencji, a także odpowiedzialność adwokatów regulują bowiem przepisy ustawy z dnia 26 maja 1982 r. - Prawo o adwokaturze (Dz.U. z 2002 r. nr 123, poz. 1058 z późn. zm.). Ponadto adwokat świadczący pomoc prawną z urzędu nie przestaje być podmiotem podlegającym rygorom wykonywanego zawodu, co oznacza, iż nadal podlega on obowiązkowemu ubezpieczeniu od odpowiedzialności cywilnej za szkody wyrządzone przy wykonywaniu tego zawodu, a także, że podlega on odpowiedzialności dyscyplinarnej za postępowanie sprzeczne z prawem, z zasadami etyki lub godności zawodu bądź za naruszenie swych obowiązków zawodowych. Zaznaczyć również należy, że sąd "odpowiada" za wydany wyrok oraz za zapewnienie np. oskarżonemu prawa do obrony. Natomiast nie ma w przedmiotowej sprawie tożsamości czynności (sądu i adwokata), których odbiorcą jest uczestnik postępowania sądowego, tj. korzystający z tej pomocy prawnej.

Podobnie przedstawia się sytuacja syndyków wykonujących powierzone im funkcje w postępowaniu upadłościowym na podstawie postanowienia sądu upadłościowego. Pomiędzy sądem upadłościowym a syndykiem nie istnieje stosunek prawny, o którym mowa w art. 15 ust. 3 pkt 3 ww. ustawy z dnia 11 marca 2004 r. w zakresie odpowiedzialności za czynności wykonywane przez syndyka. Zakres sprawowania funkcji syndyka w postępowaniu upadłościowym, jak również jego odpowiedzialność w tym postępowaniu, regulują przepisy ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz.U. Nr 60, poz. 535 z późn. zm.). W sprawach dotyczących masy upadłości syndyk dokonuje czynności na rachunek upadłego, lecz w imieniu własnym i odpowiada za szkodę wyrządzoną na skutek nienależytego wykonywania swoich obowiązków. Odpowiedzialnością tą w żaden sposób nie można obarczyć sądu upadłościowego.

Mając na uwadze powyższe, czynności wykonywane przez adwokatów świadczących pomoc prawną z urzędu oraz syndyków działających na podstawie postanowienia sądu upadłościowego, nie podlegają wyłączeniu z zakresu ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług, gdyż nie jest spełniony jeden z warunków określonych w art. 15 ust. 3 pkt 3 tej ustawy odnośnie odpowiedzialności zlecającego wykonanie czynności za ich wykonanie przez zleceniobiorcę. Tym samym czynności te podlegają opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług na zasadach ogólnych.

Wskazać przy tym należy, że wynagrodzenie adwokata oraz syndyka, określane przez sąd na podstawie odrębnych przepisów w tym zakresie, jest co do zasady należnością za wykonane usługi, w rozumieniu art. 29 ust. 1 ww. ustawy o podatku od towarów i usług. Oznacza to, że wynagrodzenie to stanowi kwotę brutto (wraz z podatkiem) dla otrzymujących je podatników, obowiązanych na podstawie przepisów ww. ustawy z dnia 11 marca 2004 r. do rozliczenia podatku od towarów i usług z tytułu wykonanych czynności.

Ponadto podatnicy, którzy podlegają uregulowaniom ww. ustawy o podatku od towarów i usług, świadcząc usługi opodatkowane tym podatkiem korzystają z uprawnień określonych w tej ustawie, m.in. z prawa do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego przy nabyciu towarów i usług wykorzystywanych do wykonywania czynności opodatkowanych. Prawo to nie przysługiwałoby osobom pozostającym poza zakresem ww. regulacji lub wykonującym wyłącznie czynności zwolnione z tego podatku.

W zakresie opodatkowania podatkiem od towarów i usług oddania nieruchomości gruntowej w użytkowanie wieczyste uprzejmie informuję, że prawo użytkowania wieczystego jest prawem rzeczowym, którego treść i granice określone zostały zasadniczo w przepisach Kodeksu cywilnego oraz ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (tekst jednolity - (Dz.U. z 2000 r., Nr 46, poz. 543 z późn. zm.).

Zgodnie z art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług opodatkowaniu tym podatkiem podlega odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju. W świetle definicji towaru określonej dla potrzeb tego podatku w art. 2 w pkt 6 ww. ustawy, czynności podlegającej na oddaniu nieruchomości w użytkowanie wieczyste nie można uznać za dostawę towarów. Skoro jednak czynność ta jest świadczeniem na rzecz innego podmiotu, to nie będąc dostawą towarów stanowi świadczenie usług w rozumieniu art. 8 ust. 1 ww. ustawy o podatku od towarów i usług, podlegające opodatkowaniu tym podatkiem na ogólnych zasadach. Oznacza to, że obowiązek rozliczenia podatku od towarów i usług z tytułu oddania nieruchomości gruntowej w użytkowanie wieczyste spoczywa na jednostce dokonującej tej czynności. Podstawę opodatkowania podatkiem od towarów i usług stanowią opłaty pobierane od użytkowników wieczystych, pomniejszone o kwotę należnego podatku. Tym samym kwota pobranej opłaty za wieczyste użytkowanie jest kwotą brutto (tzn. z podatkiem od towarów i usług).

Zarówno przedmiot opodatkowania podatkiem od towarów i usług jak i podmioty obowiązane do rozliczania tego podatku z tytułu wykonania czynności podlegających opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług, określone zostały wprost w przepisach ww. ustawy z dnia 11 marca 2004 r., które zgodne są z przepisami unijnymi. Zatem zarzuty zawarte w oświadczeniu Pana Senatora odnośnie cyt.: "tworzenia interpretacji rozszerzających" przez Ministerstwo Finansów co do zakresu opodatkowania podatkiem od towarów i usług, a także narażenia Polaków na cyt.: "arbitralne działanie Ministerstwa Finansów, które dowolnie ustala sobie, kto ma płacić podatek VAT" - nie znajdują uzasadnienia.

Pragnę również zauważyć, że ww. ustawa z dnia 11 marca 2004 r. przed jej podpisaniem była przedmiotem szerokich konsultacji oraz uzgodnień międzyresortowych (w tym z Urzędem Komitetu Integracji Europejskiej), a następnie została zaakceptowana przez Sejm i Senat RP. Zatem zarzut Pana Senatora odnośnie próby zastępowania przez Ministerstwo Finansów władzy ustawodawczej i naruszania kompetencji Sejmu i Senatu RP, również nie znajduje uzasadnienia.

Jednocześnie informuję, że stanowisko w poruszonej w oświadczeniu Pana Senatora kwestii z zakresu podatku dochodowego zostało przekazane odrębnym pismem (pismo Nr PB2 AD/0602-0166-4056/05).

Z poważaniem

Z upoważnienia Ministra Finansów

PODSEKRETARZ STANU

Jarosław Neneman