Warszawa, 17.03.2005 r.

Pan
Longin Pastusiak
Marszałek Senatu RP

Szanowny Panie Marszałku,

W związku z oświadczeniem złożonym przez Panią Senator Zofię Skrzypek-Mrowiec podczas 77. posiedzenia Senatu RP w dniu 18 lutego 2005 r., uprzejmie informuję, że w świetle obecnego stanu prawnego nie ma żadnych możliwości przyznania do emerytury lub renty dodatku z tytułu pracy w Ochotniczym Hufcu Pracy, czy też z tytułu pracy przymusowej. Nie znajduję też żadnego uzasadnienia do podjęcia inicjatywy legislacyjnej w kierunku wprowadzenia tego rodzaju dodatku.

Obowiązujące w przeszłości przepisy nigdy nie przewidywały dodatku do emerytury z tytułu wykonywania pracy przymusowej, przewidywały natomiast dodatki do emerytur i rent z tytułu pracy w szczególnych warunkach w szczególnym charakterze. Takie dodatki zostały jednak zniesione z dniem 15 listopada 1991 r. przepisami art. 21 ust. 4 ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent... (Dz.U. Nr 104, poz. 450). Parlament uznał, że utrzymywanie przywilejów dla niektórych grup zawodowych jest nieuzasadnione skoro od wszystkich wynagrodzeń pracowniczych jest opłacana składka na ubezpieczenie społeczne o jednakowej stopie procentowej.

Pogląd ten stał się jeszcze bardziej aktualny po przeprowadzeniu w 1979 r. reformy emerytalnej, w celu wyeliminowania wszelkich przepisów stawiających w uprzywilejowanej sytuacji niektórych ubezpieczonych. Emerytura ma zapewnić dochody po osiągnięciu wieku emerytalnego, wiążącego się z zakończeniem aktywności zawodowej. Składka na ubezpieczenie emerytalne jest jednakowa dla wszystkich ubezpieczonych. Respektowanie naczelnej zasady ubezpieczeń społecznych "równego świadczenia za równą składkę" wymagało ujednolicenia warunków przyznawania i obliczania świadczeń. Dlatego ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zmian.) nie przewiduje żadnych dodatków z tytułu uciążliwej pracy.

W tej sytuacji należy negatywnie ocenić propozycje wprowadzenia do systemu emerytalnego nowych świadczeń, np. w formie dodatków, które przysługiwałyby niektórym ubezpieczonym a nie są opłacone dodatkową składką ubezpieczeniową. Przyjęcie takich propozycji oznaczałoby zaprzepaszczenie dodatkowych działań w kierunku przywrócenia systemowi emerytalnemu jego ubezpieczeniowego charakteru.

Odrębną kwestię stanowi problem zadośćuczynienia osobom, które były zmuszone do pracy przymusowej. Rodzaje pracy przymusowej są określone w ustawie z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2004 r. Nr 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zmian.), tak więc obowiązujące prawo nie daje swobody w zakresie rozumienia pojęcia pracy przymusowej.

Jak już wspomniałam, wykonywanie pracy przymusowej nigdy nie uprawniało do otrzymywania z tego tytułu dodatku do emerytury lub renty. Okres takiej pracy jest natomiast uwzględniany przy ustalaniu uprawnień i obliczaniu emerytury lub renty. Uwzględnione jednak mogą być wyłącznie okresy pracy przymusowej wymienione w art. 6 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, tj. okresy pracy przymusowej:

1) wykonywanej na rzecz hitlerowskich Niemiec w okresie II wojny światowej,

2) wykonywanej na obszarze Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich w okresie od dnia 17 września 1939 r. do dnia 31 grudnia 1956 r.,

3) wykonywanej na rozkaz władz alianckich do dnia 31 grudnia 1945 r.,

4) wykonywanej w kopalniach węgla, kamieniołomach, zakładach pozyskiwania i wzbogacania rud uranu oraz batalionach budowlanych podczas odbywania służby wojskowej w Wojsku Polskim.

Wykonywanie pracy przymusowej uprawnia ponadto do świadczenia pieniężnego, które jest finansowane ze środków budżetu państwa a nie z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Zasady przyznawania i wypłacania świadczenia pieniężnego dla pracujących przymusowo określa ustawa z dnia 31 maja 1996 r. o świadczeniu pieniężnym przysługującym osobom deportowanym do pracy przymusowej oraz osadzonym w obozach pracy przez III Rzeszę i Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich (Dz.U. Nr 87, poz. 395 ze zm.). Represją w rozumieniu tej ustawy jest:

1) osadzenie w obozach pracy przymusowej w okresie wojny w latach 1939-1945 z przyczyn politycznych, narodowościowych, rasowych i religijnych,

2) deportacja (wywiezienie) do pracy przymusowej na okres co najmniej 6 miesięcy z terytorium państwa polskiego, w jego granicach sprzed dnia 1 września 1939 r., na terytorium:

a) III Rzeszy i terenów przez nią okupowanych w okresie wojny w latach 1939-1945,

b) Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich i terenów przez niego okupowanych w okresie od dnia 17 września 1939 r. do dnia 5 lutego 1946 r. oraz po tym okresie do końca 1948 r. z terytorium państwa polskiego i w jego obecnych granicach.

Dodatkowe świadczenie pieniężne przysługuje także osobom, które w czasie zastępczej służby wojskowej w latach 1949-1959 pracowały przymusowo w kopalni lub batalionach budowlanych, ponieważ zmuszanie żołnierza do takiej pracy stanowiło szczególny rodzaj represji z przyczyn politycznych. Przysługuje ono na podstawie ustawy z dnia 2 września 1994 r. o świadczeniu pieniężnym i uprawnieniach przysługujących żołnierzom zastępczej służby wojskowej przymusowo zatrudnianym w kopalniach węgla, kamieniołomach, zakładach rud uranu i batalionach budowlanych (Dz.U. z 2001 r., Nr 60, poz. 622 ze zmian.) żołnierzom.

1) zastępczej służby wojskowej, którzy w latach 1949-1959 byli przymusowo zatrudniani w kopalniach węgla, kamieniołomach oraz w zakładach pozyskiwania i wzbogacania rud uranowych,

2) z poboru w 1949 r., którzy byli wcieleni do ponadkontyngentowych brygad "Służby Polsce" i przymusowo zatrudniani w kopalniach węgla i kamieniołomach,

3) przymusowo zatrudnionym w batalionach budowlanych w latach 1949-1959.

Jedynie ww. rodzaje pracy są uznane za pracę przymusową i są rekompensowane dodatkowym świadczeniem pieniężnym finansowanym przez budżet państwa.

Propozycja Pani Senator, aby były przyznawane dodatki czy też innego rodzaju świadczenia pieniężne rekompensujące pracę w Ochotniczym Hufcu Pracy nie ma racjonalnego uzasadnienia, ponieważ cele, zasady działania i historia tej organizacji nie dają podstaw do twierdzenia, że praca w OHP kiedykolwiek odpowiadała kryteriom pracy przymusowej.

Ochotnicze Hufce Pracy nawiązują w swojej działalności do tradycji Junackich Hufców Pracy, które zostały powołane do życia dekretem - z dnia 22 września 1936 roku - Prezydenta Rzeczypospolitej Ignacego Mościckiego i za swój cel stawiały zapewnienie młodzieży - oprócz pracy - m.in. nabycie kwalifikacji zawodowych.

Ochotnicze Hufce Pracy powstały 13 czerwca 1958 roku na podstawie Uchwały Rady Ministrów Nr 201/58. Za główne zadanie OHP uznano wniesienie pomocy w rozwijaniu gospodarki narodowej oraz stworzenie młodzieży możliwości zdobywania podstawowych wiadomości zawodowych.

Rekrutacja młodzieży do pierwszych hufców pracy, które powstały na terenie Bieszczad, odbyła się w 1958 r. Działalność OHP stale się rozwijała tak, że w 1964 r. funkcjonowało już 367 hufców skupiających blisko 9 tys. dziewcząt i chłopców w wieku 16-17 lat. Blisko 30% proc. spośród nich nie posiadało wykształcenia podstawowego. W hufcach stacjonarnych dla pełnoletnich i młodocianych młodzież zdobywała kwalifikacje zawodowe. Wspólnie z Polskim Radiem prowadzone były akcje "Wakacje za własne zarobione pieniądze".

Zachodzące zmiany polityczno-społeczne w kraju w latach 1989-1990 miały znaczący wpływ również na dalszą działalność OHP. Rząd Premiera Tadeusza Mazowieckiego uznał, że OHP są bardzo potrzebną i ważną instytucją dla państwa. Znalazło to swój wyraz w stosownych zapisach o roli i zadaniach OHP w dwóch ustawach - ustawie z dnia 7.09.1991 r. o systemie oświaty oraz ustawie z dnia 16.10.1991 r. o zatrudnieniu i bezrobociu.

Na tej podstawie Rada Ministrów rozporządzeniem z dnia 8 września 1992 roku w sprawie Ochotniczych Hufców Pracy sprecyzowała zasady ich funkcjonowania w nowych warunkach społeczno-gospodarczych kraju.

W styczniu 1996 roku zaczęły powstawać pierwsze środowiskowe hufce pracy. OHP nawiązały współpracę ze Związkiem Harcerstwa Polskiego oraz zawarły porozumienie z Prezesem Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych w sprawie współdziałania w zakresie szkolenia zawodowego, wychowania, zatrudniania i rehabilitacji zawodowej, leczniczej i społecznej młodzieży niepełnosprawnej. Do hufców rekrutowana jest też młodzież zaniedbana, zagrożona demoralizacją, która w celu profilaktyki i resocjalizacji wymaga zorganizowanej opieki w placówkach otwartych.

W 1999 r. Komendant Główny OHP i Prezes Związku Rzemiosła Polskiego zawarli porozumienie o współpracy, mające ułatwić młodzieży uczącej się i pracującej w jednostkach OHP zdobycie zawodu, potwierdzonego świadectwem rzemieślniczym.

Według obecnego stanu prawnego, Ochotnicze Hufce Pracy są państwową jednostką budżetową nadzorowaną przez ministra właściwego do spraw pracy. OHP kontynuują swoją dotychczasową działalność i wykonują zadania państwa w zakresie zatrudnienia oraz przeciwdziałania marginalizcji i wykluczeniu społecznemu młodzieży, także zadania w zakresie jej kształcenia i wychowania.

Ochotnicze Hufce Pracy działają na mocy następujących aktów prawnych:

- ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz.U. z 2004 r. nr 99 poz. 2001),

- ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemu oświaty (Dz.U. z 1996 r. nr 67 poz. 329 ze zmian.),

- rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 15 lipca 2004 r. w sprawie przypadków, w których do szkoły dla dorosłych można przyjąć osobę, która ukończyła 16 albo 15 lat (Dz.U. z 2004 r. nr 169 poz. 1768),

- rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 31 sierpnia 2004 r. w sprawie refundowania ze środków Funduszu Pracy wynagrodzeń wypłacanych młodocianym pracownikom (Dz.U. z 2004 r. nr 190 poz. 1951),

- rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2004 r. w sprawie sposobu uzupełnienia wykształcenia ogólnego młodzieży w Ochotniczych Hufcach Pracy oraz zdobywania przez nią kwalifikacji zawodowych (Dz.U. z 2004 r. nr 262 poz. 2604),

- rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 grudnia 2004 r. w sprawie szczegółowych zadań i organizacji Ochotniczych Hufców Pracy (Dz.U. z 2005 r. nr 6 poz. 41).

Z poważaniem

z up.

PODSEKRETARZ STANU

Agnieszka Chłoń-Domińczak