Oświadczenie skierowane do ministra sprawiedliwości Zbigniewa Ziobry

Na podstawie art. 16 ust. 1 ustawy z dnia 9 maja 1996 r. o wykonywaniu mandatu posła i senatora (DzU nr 221 poz. 2199 z późniejszymi zmianami) zwracam się do Pana Ministra z prośbą o informację odnośnie do zakresu zapowiadanej przez Ministerstwo Sprawiedliwości nowelizacji przepisów o postępowaniu cywilnym. Moje pytanie dotyczy koniecznej zmiany dotychczasowych uregulowań instytucji pełnomocnictwa w przepisach kodeksu postępowania cywilnego oraz ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (DzU nr 153 poz. 1270 z późniejszymi zmianami).

I. Według obowiązującego do dnia 10 września 2005 r. przepisu art. 8 ust. 2 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych, radca prawny miał możliwość świadczenia pomocy prawnej osobom fizycznym tylko w ramach wykonywania zawodu w kancelarii radcy prawnego lub w spółce cywilnej, jawnej, partnerskiej lub komandytowej, bez jednoczesnego pozostawania w stosunku pracy. Przepis ten uchylony został przez art. 2 pkt 3 ustawy z dnia 30 czerwca 2005 r. o zmianie ustawy - Prawo o adwokaturze i niektórych innych ustaw (DzU 05.163.1361) z dniem 10 września 2005 r., przez co zniknęła podstawa materialnoprawna, na której to podstawie odmawiano radcom prawnym, w pewnych sytuacjach, prawa świadczenia pomocy prawnej osobom fizycznym.

O ile trudno podważać słuszność zmian wprowadzonych przez nowelizację ustaw dotyczących korporacji prawniczych - w szczególności w zakresie umożliwienia szerszego dostępu do zawodów prawniczych bądź większej przejrzystości w procesie rekrutacji do zawodów adwokata, notariusza lub radcy prawnego - o tyle nie sposób nie zauważyć wielu błędów legislacyjnych popełnionych w trakcie prac nad projektem ustawy z 30 czerwca 2005 r. Błędy te powodują, że nowe, obowiązujące od 11 września 2005 r. regulacje nie są spójne z innymi przepisami, pozostawionymi w dotychczasowym brzmieniu. Dotyczy to, w odniesieniu do wskazanego przeze mnie wypadku, przepisów art. 89 §3 kodeksu postępowania cywilnego oraz art. 37 §3 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (DzU nr 153 poz. 1270 z późniejszymi zmianami).

II. Wyżej opisane ograniczenie co do możliwości reprezentowania przez radców prawnych osób fizycznych wprowadzono w ustawie z dnia 22 maja 1997 r. o zmianie ustawy - Prawo o adwokaturze, ustawy o radcach prawnych oraz niektórych innych ustaw (DzU nr 75 poz. 171). W tej samej ustawie wprowadzony został do kodeksu postępowania cywilnego przepis art. 89 §3, który nakłada na radcę prawnego, składającego pełnomocnictwo procesowe udzielone przez osobę fizyczną, obowiązek złożenia oświadczenia, że nie pozostaje w stosunku pracy. Jednakże w art. 89 §3 k.p.c. nie sprecyzowano, jakich stosunków pracy dotyczyć ma oświadczenie składane przez pełnomocnika.

Analogiczne rozwiązanie wprowadzono później w wypadku przepisów regulujących postępowanie przed sądami administracyjnymi. W ustawie z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (DzU nr 153 poz. 1270 z późniejszymi zmianami) art. 37 §3 przewiduje wobec radcy prawnego obowiązek analogiczny do opisanego w art. 89 §3 k.p.c. Niezłożenie takiego oświadczenia stanowi brak formalny, który obliguje sąd do wezwania do jego usunięcia na podstawie art. 49 §1 prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi.

Mniej wyraźnie zaznaczono ten obowiązek w przepisach dotyczących postępowania przed sądami karnymi. Zgodnie z art. 89 k.p.k. "w kwestiach dotyczących pełnomocnika, a nie unormowanych przez przepisy niniejszego kodeksu, stosuje się odpowiednio przepisy obowiązujące w postępowaniu cywilnym". Obowiązują tu więc podobne ograniczenia jak w przypadku art. 89 § 3 k.p.c.

III. Obowiązek nałożony przez przepis art. 89 §3 k.p.c. na pełnomocników obejmuje tylko radców prawnych, a nie adwokatów. Jako przyczynę zróżnicowania sytuacji procesowej tych dwóch zawodów prawniczych wskazywano odmienny co do form charakter wykonywania tego zawodu. Autorzy tego przepisu dopatrywali się kolizji pomiędzy zatrudnieniem radcy prawnego na podstawie umowy o pracę a wykonywaniem przez niego wolnego zawodu w ramach na przykład kancelarii prawniczej. Zgodnie z orzeczeniem Sądu Najwyższego z dnia 9 maja 2001 r. (publ. III CZP 13/01) "(...) należało zapobiec ewentualnemu konfliktowi interesów, wynikającemu z pozostawania radcy prawnego w stosunku pracy, a więc i podległości kierownikowi zatrudniającej go jednostki organizacyjnej. Temu właśnie celowi służyć ma ograniczenie zawarte w art. 8 ust. 2, zgodnie z którym radca prawny może świadczyć pomoc prawną osobom fizycznym tylko w ramach wykonywania zawodu w kancelarii radcy prawnego lub w spółkach, o których mowa w ust. 1, bez jednoczesnego pozostawania w stosunku pracy".

Tym samym uznać należy, że art. 89 §3 k.p.c. nie sposób traktować inaczej niż w kategoriach formalnego zabezpieczenia zakazu wynikającego z art. 8 ust. 2 ustawy o radcach prawnych, art. 89 §3 k.p.c. nie jest więc przepisem samodzielnym, z którym wiąże się jakiś przepis odrębny od art. 8 ust. 2 ustawy o radcach prawnych. W podobnym duchu wypowiadała się w ostatnim czasie Krajowa Rada Radców Prawnych, ponadto wniosek ten można wysnuć, przeglądając dotychczasowe orzecznictwo sądów, przykładowo postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 stycznia 2004 r. (publ. IV CZ 2/04).

IV. Utrzymywanie w mocy do dnia dzisiejszego przepisów art. 89 §3 k.p.c. oraz art. 37 §3 ustawy - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi przy braku dawnego art. 8 ust. 2 ustawy o radcach prawnych doprowadza do sytuacji, w których radcy prawni, mimo formalnego braku takiego zakazu od ponad pół roku, nie mogą swobodnie występować jako pełnomocnicy procesowi osób fizycznych. Część składów orzekających uznaje co prawda, że w sytuacji braku zakazu wynikającego z art. 8 ust. 2 ustawy o radcach prawnych przepisy art. 89 §3 k.p.c. oraz art. 37 §3 ustawy - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi nie mają już mocy obowiązującej, jednak część sądów nadal wychodzi z założenia, iż brak oświadczenia radcy prawnego o niepozostawaniu w stosunku pracy oznacza formalne uchybienie przedkładanego pełnomocnictwa. Skutkuje to nieuzasadnionym ograniczeniem z jednej strony prawa radców prawnych do występowania w charakterze pełnomocników procesowych osób fizycznych, a z drugiej - prawa osób występujących przed sądami do fachowej obsługi prawnej.

V. Mając na uwadze powyższe argumenty, za niezbędne uznać należy możliwie szybkie uchylenie przepisów art. 89 §3 k.p.c. oraz art. 37 §3 ustawy - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Z uwagi na prowadzone obecnie prace nad nowelizacją przepisów o postępowaniu cywilnym nie jest celowe, w moim przekonaniu, podejmowanie odrębnych inicjatyw ustawodawczych. Ekonomika procesu legislacyjnego wskazywałaby na wprowadzenie stosownego unormowania, to jest uchylającego oba wymienione przepisy, do projektu przygotowywanej przez Ministerstwo Sprawiedliwości noweli przepisów kodeksu postępowania cywilnego.

Z poważaniem
Mirosław Adamczak