Konferencja "90 lat kurateli sądowej w Polsce.
Historia - teraźniejszość - przyszłość"

11 grudnia 2009 r. w Sali Kolumnowej Sejmu odbyła się konferencja "90 lat kurateli sądowej w Polsce. Historia - teraźniejszość - przyszłość", którą zorganizowała Komisja Praw Człowieka, Praworządności i Petycji wspólnie z sejmową Komisją Sprawiedliwości i Praw Człowieka, Ministerstwem Sprawiedliwości i Krajową Radą Kuratorów.

Spotkanie, zorganizowane z okazji jubileuszu 90-lecia służby kuratorskiej, wpisuje się w zainteresowanie parlamentarzystów tą problematyką. W poprzednich latach odbyły się 4 konferencje poświęcone stosowaniu probacyjnych środków w polityce karnej i roli kuratorów sądowych w społeczeństwie obywatelskim. Duże znaczenie miał także udział senatorów, jak podkreślano podczas konferencji, w przygotowaniu nowoczesnej, odrębnej ustawy o kuratorach sądowych w 2001 r.

Otwierając konferencję, wicemarszałek Zbigniew Romaszewski zwrócił uwagę na zasadniczy, jego zdaniem, problem, czy powinna istnieć polityka karna państwa, kto ma ją kreować i za pomocą jakich instrumentów. W tym kontekście wicemarszałek wyraził zaniepokojenie nieustannym nowelizowaniem kodeksu karnego, niewątpliwie podstawowego elementu tej polityki. Jak mówił, powstaje obawa o spójność i skorelowanie funkcjonującego prawa, a także jego stabilność. Wicemarszałek wyraził także żal, że w ostatnich kadencjach podczas prac legislacyjnych Senatu skoncentrowano się przede wszystkim na wykonywaniu wyroków Trybunału Konstytucyjnego.

W opinii wicemarszałka Z. Romaszewskiego, kara powinna być przede wszystkim racjonalna, dlatego wtórne znaczenie ma odpowiedź na pytanie, czy powinna być łagodna czy surowa. By wymiar sprawiedliwości był spójny, trzeba stosować adekwatne środki. Zdaniem wicemarszałka, zupełnie niezły kodeks karny zbyt duży nacisk kładzie na orzekanie kary, podczas gdy podstawową kwestią jest zapewnienie sprawnego sposobu jej wykonywania. I w kontekście wykonywania kar wolnościowych znaczenie podstawowe ma służba kuratorska. Życząc kuratorom sukcesów i satysfakcji z wykonywanej pracy, życzył im także polityki karnej, która będzie sprzyjała właściwemu sprawowaniu kurateli sądowej.

Przewodniczący sejmowej Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka poseł Ryszard Kalisz przypomniał, że kuratorzy byli jedną z pierwszych służb odrodzonej II RP, powołaną w lutym 1919 r. dekretem naczelnika państwa Józefa Piłsudskiego. Jak powiedział poseł, to dowód, że odrodzona Polska przywiązywała ogromną wagę do kształtowania profesjonalnych kadr, uważając, że każdy człowiek ma swoją godność i prawo do poprawy, nawet jeśli popełnił błąd. Jak mówił, 90 lat to bardzo wielu uratowanych ludzi, którzy powrócili do normalnego życia, a przecież nawet jeden, który otrzymał pomoc, to dużo.

Jak podkreślił poseł R. Kalisz, kuratorzy działają w imieniu państwa na rzecz powrotu do społeczeństwa, a więzienie zawsze jest złem. To kontakt z kuratorem pozwala skazanym zrozumieć, co jest naprawdę ważne, i wrócić do społeczeństwa.

Podczas konferencji o ogromnej roli kuratorów sądowych i społecznych mówił także minister sprawiedliwości Krzysztof Kwiatkowski. Jak stwierdził, to jedno z najważniejszych środowisk, z którym chciałby rozwiązywać wspólnie problemy polskiego wymiaru sprawiedliwości. Podejmowany przez kuratorów wysiłek będzie sprzyjał tworzeniu dobrej polityki karnej państwa. Nie uda się jednak tego osiągnąć bez współdziałania instytucji państwowych, społecznych, a także osób indywidualnych. Minister wyraził przekonanie, że kuratorzy swoje obowiązki traktują jako honorową powinność wobec tych, których życie ułożyło się w skomplikowany sposób. Podkreślił, że nie wyobraża sobie sprawnego działania ministra sprawiedliwości bez kuratorów. Jego zdaniem, ci, którzy mówią o nowocześniejszych modelach, nie mają racji.

Przewodniczący Krajowej Rady Kuratorów Andrzej Martuszewicz przypomniał m.in., że wraz z przemianami ustrojowymi w 1989 r. rozpoczął się niezwykle dynamiczny proces modernizacji kurateli sądowej. To właśnie wtedy zespół, złożony z przedstawicieli Ministerstwa Sprawiedliwości, naukowców i kuratorów sądowych, przygotował pierwszy projekt ustawy o kurateli sądowej. Kolejne lata to coraz dojrzalsze próby określenia statusu społeczno-zawodowego kuratorów, wskazywanie odrębności tego zawodu i jego specyficznej funkcji w wymiarze sprawiedliwości, uwieńczone nieomal jednomyślnym, bez względu na przynależność partyjną - to fakt, zdaniem A. Martuszewicza, nieomal bez precedensu - uchwaleniem przez parlament ustawy o kuratorach sądowych w 2001 r. Podkreślił także niezwykłą aktywność środowiska kuratorskiego i jego liderów, którzy przez lata uczestniczyli w różnych gremiach i inicjatywach sukcesywnie tworzących zręby organizacyjne, metodyczne i legislacyjne tej służby, poparcie środowisk naukowych i politycznych bez względu na partyjną przynależność. Dziękował m.in. wicemarszałkowi Zbigniewowi Romaszewskiemu i senatorowi Krzysztofowi Piesiewiczowi. Podkreślił, że komisje sprawiedliwości i praw człowieka Sejmu i Senatu od 1997 r. nieprzerwanie wykazywały zainteresowanie sytuacją organizacyjną i budżetową kuratorów sądowych w Polsce.

Aktualnie kuratela sądowa w Polsce to 5196 kuratorów zawodowych i 30 750 kuratorów społecznych - wolontariuszy. Wykonywali oni zadania w 656 595 sprawach, w tym w 453 603 sprawach skazanych i 202 992 sprawach opiekuńczych, nieletnich i osób zobowiązanych do leczenia odwykowego. Dla potrzeby sądu i innych uprawnionych podmiotów kuratorzy przeprowadzili 611 777 wywiadów środowiskowych, w tym 271 692 w sprawach karnych i 340 085 w sprawach rodzinnych i nieletnich. Do kuratorów dla dorosłych wpłynęło 303 958 nowych spraw, a zamknięto 497 718 spraw. Do kuratorów rodzinnych wpłynęło 88 992 spraw, a zakończono wykonywanie zadań w 91 709 sprawach. Kuratorzy obejmowali swoimi działaniami blisko 2 mln obywateli w różnym wieku, o zróżnicowanych potrzebach i problemach. Jak zażartował przewodniczący Krajowej Rady Kuratorów, de facto kurator w Polsce jest dobry na wszystko.

Na zakończenie A. Martuszewicz powiedział, że pragnieniem tego środowiska jest nowoczesna, świetnie wyszkolona i odpowiednio wyposażona służba kuratorska, mogąca sprostać zadaniom nałożonym na nią przez ustawodawcę w ramach sądownictwa. Pokolenia kuratorów w ciągu 90 lat pracowały, by zapewnić opiekę i ochronę dzieciom i rodzinom w najtrudniejszych sytuacjach, chronić podstawowe wartości społeczne, reintegrować osoby, które znalazły się z rożnych powodów na marginesie społeczeństwa. Kuratorzy mają świadomość poważnych zadań, jakie przed nimi stoją. W ich opinii, będą one jednak skuteczniej rozwiązywane, jeśli uda się wzmocnić podstawowe wspólnoty, jakimi są rodziny, czy funkcję wychowawczą szkoły oraz ustabilizować rynek pracy.

Podczas konferencji w związku z jubileuszem 90-lecia służby kuratorskiej zasłużonym kuratorom złote, srebrne i brązowe krzyże zasługi, przyznane przez prezydenta Lecha Kaczyńskiego, wręczył podsekretarz stanu w Kancelarii Prezydenta Andrzej Duda. Stwierdził, że ogromne znaczenie służby kuratorskiej widać chociażby podczas podejmowania przez prezydenta decyzji o ułaskawieniach. Wiceminister złożył także kuratorom życzenia na następne 90 lat służby.

Minister sprawiedliwości K. Kwiatkowski wręczył natomiast odznaczenia resortowe najbardziej zasłużonym kuratorom.

Podczas spotkania dyskutowano m.in. o miejscu kurateli w realizacji polityki karnej w Polsce, kuratorze jako organie postępowania wykonawczego, resocjalizacyjnej roli kuratorów sądowych, a także o etosie ich pracy, jej blaskach i cieniach.

W konferencji wzięli udział parlamentarzyści, przedstawiciele administracji rządowej, organizacji pozarządowych, prokuratorzy, sędziowie, kuratorzy oraz naukowcy specjalizujący się w prawie karnym.