Warszawa, 2000.02.10

Pani
Alicja Grześkowiak
Marszałek Senatu
Rzeczypospolitej Polskiej

Stosownie do art. 3 pkt 3 lit. a) ustawy z dnia 26 listopada 1998 r. ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego w latach 1999 i 2000 (Dz.U. Nr 150, poz. 983 z późniejszymi zmianami), dochodami gminy są udziały w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa w wysokości 27,6% wpływów z podatku dochodowego od osób fizycznych, zamieszkałych na terenie gminy.

Udział gminy we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych, stanowiącego dochód budżetu państwa, ustala się mnożąc ogólną kwotę wpływów z tego podatku przez wskaźnik 0,276 i wskaźnik równy udziałowi należnego, w roku poprzedzającym rok bazowy, podatku dochodowego od osób fizycznych zamieszkałych na terenie gminy, w ogólnej kwocie należnego podatku w tym samym roku, ustalonego na podstawie złożonych, do dnia 30 czerwca roku bazowego, zeznań podatkowych o wysokości osiągniętego dochodu oraz rocznego obliczenia podatku dokonanego przez płatników.

Wprowadzona od 1 stycznia 1996 r. zmiana sposobu ustalania dochodów gmin z tytułu udziału we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych zmieniła rozkład terytorialny tych dochodów. Do 1996 roku udziały we wpływach z tego podatku obliczane były proporcjonalnie do liczby ludności w ramach danego województwa, a po zmianie jest to udział podatków płacony przez mieszkańców gminy w ogólnych wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych. Z przeprowadzonych rachunków wynika, iż część gmin, w tym zwłaszcza gminy wiejskie, będzie otrzymywać z tego tytułu niższe dochody, niż wynikałoby to ze sposobu ich obliczania, obowiązującego do końca 1995 r. W związku z powyższym, w celu złagodzenia skutków finansowych, wynikających ze sposobu ustalania udziałów gmin we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych, wprowadzone zostały w latach 1996-1999, wskaźniki częściowo łagodzące różnice między otrzymanymi kwotami udziałów. Wskaźniki te wynosiły odpowiednio dla 1996 r. - 0,10; 1997 r. - 0,30; 1998 r. - 0,50; 1999 r. - 0,75. Skutki finansowe, związane ze zmianą sposobu ustalania udziałów gmin we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych, zostały więc rozłożone na 5 lat, tj. do końca 1999 roku.

W zakresie malejących wpływów z tytułu podatku rolnego, pragnę wyjaśnić, iż zgodnie z art. 6 ustawy z dnia 15 listopada 1984 r. o podatku rolnym (Dz.U. z 1993 r. Nr 94, poz. 431 z późniejszymi zmianami), podatek rolny od 1 ha przeliczeniowego za rok podatkowy wynosi równowartość pieniężną 2,5 q żyta, obliczoną według średniej ceny skupu żyta za pierwsze trzy kwartały roku poprzedzającego rok podatkowy. Średnią cenę skupu ustala się na podstawie komunikatu Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego, ogłaszanego w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski" w terminie 20 dni po upływie trzeciego kwartału. Należy w tym miejscu dodać, iż rady gmin są uprawnione do obniżenia, określonych powyżej cen skupu, przyjmowanych jako podstawa obliczenia podatku rolnego na obszarze gminy.

w tys. zł

Natomiast w odniesieniu do spadku dochodów z tytułu podatku leśnego informuję, iż stosownie do art. 65 ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach (Dz.U. Nr 101, poz. 444 z późniejszymi zmianami), podatek leśny od 1 ha przeliczeniowego za rok podatkowy wynosi równowartość pieniężną 0,200 m3 drewna tartacznego iglastego, obliczoną według średniej ceny sprzedaży drewna uzyskanej przez nadleśnictwa za pierwsze trzy kwartały roku poprzedzającego rok podatkowy. Średnią cenę sprzedaży drewna tartacznego iglastego ustala się na podstawie komunikatu Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego, ogłaszanego w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski" w terminie 20 dni po upływie trzeciego kwartału.

Tak jak w przypadku podatku rolnego przewodniczący zarządu gminy, na podstawie art. 17 ust. 1 ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego w latach 1999 i 2000, mogą udzielać ulg, odroczeń, umorzeń, rozkładać na raty oraz zaniechać poboru w zakresie podatku leśnego, który wypłacany jest bezpośrednio na rachunek jednostki.

*) wykazane dochody własne gmin w roku 1998 nie obejmują wpływów z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych dla gmin objętych tzw. ustawą "miejską".

W kwestii dotyczącej rozwiązań zaproponowanych w projekcie ustawy o podatku od czynności cywilno-prawnych i w projekcie ustawy o opłacie skarbowej, pragnę poinformować, iż przeprowadzone rachunki symulacyjne wskazują, że globalnie gminy uzyskają większe dochody. Z uwagi jednak na fakt, że struktura wpływów z tytułu opłaty skarbowej w podziale na część wpływów z tytułu opłaty od czynności cywilno-prawnych zmienia się w poszczególnych latach nie jest możliwe określenie czy konkretne gminy uzyskają większe czy też mniejsze dochody z tego tytułu. Wpływy z tytułu opłaty od czynności administracyjnych i od czasu cywilno-prawnych kształtują się bowiem bardzo różnie i nie występują tu żadne prawidłowości z uwagi na nieprzewidywalność określonych zdarzeń (np. zakup nieruchomości w gminie). W chwili obecnej nie można więc jednoznacznie stwierdzić, iż proponowane zmiany wpływają na zmniejszenie dochodów gmin.

Zasady przyznawania środków na zadania oświatowe określa ustawa z dnia 26 listopada 1998 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego w latach 1999 i 2000 (Dz.U. Nr 150, poz. 983 z późniejszymi zmianami). Zgodnie z przepisami tej ustawy, przyjęte przez samorządy zadania oświatowe finansowane są z części oświatowej subwencji ogólnej przekazywanej z budżetu państwa. Wyliczenie wielkości części oświatowej subwencji ogólnej dla poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego dokonane zostało zgodnie z przepisami rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 1998 r. w sprawie zasad podziału części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostek samorządu terytorialnego (Dz.U. Nr 164, poz. 1168 z późniejszymi zmianami).

Formuła jednolitego ustalania subwencji oświatowej dla poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego stanowiła obiektywne narzędzie podziału pomiędzy jednostki samorządu terytorialnego środków przeznaczonych z budżetu państwa na finansowanie zadań oświatowych. Wielkość subwencji dla poszczególnej gminy uzależniona była od liczby uczniów w szkołach podstawowych publicznych i niepublicznych, od kwalifikacji zawodowych nauczycieli, stanu sieci szkolnej i związanej z nią organizacji pracy szkół.

Oprócz aglorytmicznego podziału subwencji na zadania oświatowe, stosowany był dodatkowy mechanizm, zapobiegający drastycznemu obniżeniu w 1999 r. kwoty subwencji dla konkretnej gminy ze względu na zmniejszającą się liczbę uczniów w szkołach danej gminy. Przyjęte w tym celu progi procentowe (nie mniej niż 108,1% kwoty subwencji oświatowej, która gmina otrzymała w 1998 r.), odnoszące się do wielkości subwencji spełniły ważną rolę, bowiem w przypadku wielu gmin byłaby ona mniejsza niż 100% środków przekazanych z budżetu państwa w roku poprzednim.

- 1 % rezerwy tej subwencji,

Proces wdrażania reformy systemu oświaty, rozpoczęty z dniem 1 września 1999 r., obejmował między innymi utworzenie 6-letniej szkoły podstawowej i 3-letniego gimnazjum. W ustawie budżetowej na 1999 r. w części 83 - rezerwy celowe, w poz. 17 i poz. 56 ujęte były środki z przeznaczeniem na sfinansowanie wdrożenia reformy systemu oświaty w łącznej kwocie 134.849 tys. zł.

- sfinansowania dowożenia uczniów dla szkół - 29.298,

Ponadto, z wyżej wymienionej rezerwy celowej zwiększony został budżet części 33 - Ministerstwo Edukacji Narodowej o kwotę 38.538 tys. zł z przeznaczeniem na centralny zakup autobusów szkolnych dla 190 gmin.

Pragnę również poinformować Panią Marszałek, że z dniem 1 stycznia 2000 r. weszło w życie rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 16 grudnia 1999 r. w sprawie zasad podziału części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostek samorządu terytorialnego (Dz.U. Nr 111, poz. 1284, z późniejszymi zmianami). W rozporządzeniu tym dokonano zmiany algorytmu podziału części oświatowej subwencji ogólnej na rok 2000, oraz wprowadzono istotne zmiany w jej naliczaniu. Podstawowe cele tych zmian, to wprowadzenie zasady "pieniądz idzie za uczniem", skorygowanie nierównomiernego podziału środków na oświatę podstawową i ponadpodstawową oraz ułatwienie restrukturyzacji sieci szkolnej i szkolnictwa zawodowego.

W ustawie budżetowej na rok 2000, po raz pierwszy część szkolna subwencji oświatowej naliczana jest wyłącznie na podstawie liczby uczniów uczęszczających do szkół prowadzonych, bądź dotowanych przez daną jednostkę samorządu terytorialnego. Zasada ta jest konsekwencją stosowania pojęcia "ucznia przeliczeniowego". Oznacza to przyjęcie zróżnicowanych wag dla określonych grup uczniów i typów szkół w celu określenia uzasadnionych, zwiększonych potrzeb oświatowych. Kwota części oświatowej subwencji ogólnej określonej na ucznia przeliczeniowego stanowi finansowy standard A podziału kwoty tej subwencji i jest swoistym, kalkulacyjnym bonem oświatowym na ucznia, uzupełnionym przez różnego rodzaju dodatki, zwane wagami.

Omawiane rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej wprowadza zasadę jednej wagi dla uczniów niemal wszystkich szkół zawodowych. W celu zrekompensowania gminom zwiększonych wydatków wynikających z wprowadzenia reformy i racjonalizacji sieci szkolnej, uwzględnia oddzielną wagę dla uczniów, którzy są dowożeni do szkół.

W kwestii wypłaty dodatków mieszkaniowych, uprzejmie informuję, że stosownie do art. 45 ust. 1 ustawy z dnia 2 lipca 1994 r. o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych (Dz.U. z 1998 r. Nr 120, poz. 787 z późniejszymi zmianami), wypłata dodatków mieszkaniowych jest zadaniem własnym gminy. Zgodnie z ust. 2 tego artykułu, gminy uzyskują dotacje celowe z budżetu państwa na dofinansowanie ww. zadania w granicach kwot określonych na ten cel w ustawie budżetowej.

Trybunał Konstytucyjny badając zgodność z Konstytucją przepisów ustawy o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych, a w szczególności art. 45 ust. 2 tej ustawy, o orzeczeniu z dnia 25 października 1995 r. stwierdził, że zakwestionowany przepis zapewnia gminom otrzymanie dotacji celowych z budżetu państwa, w granicach kwot określonych na ten cel w ustawie budżetowej. Oznacza to, że dotacje celowe już w samym założeniu ustawodawcy nie mają zapewnić pełnego pokrycia wydatków ponoszonych przez gminy w związku z realizacją zadania własnego gminy, jakim jest wypłata dodatków mieszkaniowych.

Od początku działania systemu dodatków mieszkaniowych, tj. od 1995 r., kwota dotacji planowana corocznie w ustawie budżetowej na finansowanie omawianego zadania nie była w pełni wykorzystana. Wskaźnik udziału budżetu państwa w finansowaniu omawianego przedsięwzięcia w latach 1995-1998 kształtował się średnio na poziomie 51%.

W ustawie budżetowej na 1999 r. na dofinansowanie wypłat dodatków mieszkaniowych ujęta była kwota 416.952.000 zł. W okresie trzech kwartałów 1999 roku do budżetów wojewodów przekazane zostały środki w wysokości 375.425.121 zł, które jednakże nie obejmowały uzupełnienia ewentualnych niedoborów dotacji, wynikających z jej rozliczenia za okres trzech kwartałów 1999 r. Na IV kwartał 1999 r. przekazano wojewodom kwotę 41.526.897 zł, wyczerpując limit wydatków planowanych na dotację na ten cel w ustawie budżetowej.

Biorąc pod uwagę fakt, że ww. kwota nie pokrywała pełnego zapotrzebowania na dotację w IV kwartale 1999 r. wynikającego ze złożonych przez wojewodów zbiorczych wniosków o przyznanie dotacji - kwoty dotacji dla poszczególnych województw obliczone zostały przez Prezesa Urzędu Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast proporcjonalnie do kwot zapotrzebowania, o które wnioskowali wojewodowie. Wojewodowie dokonali podziału dotacji pomiędzy gminy w analogiczny sposób, stosownie do zapisu art. 45 ust. 3 ustawy o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych.

W związku z powyższym Ministerstwo Finansów na bieżąco analizuje sytuację finansową jednostek samorządu terytorialnego, przygotowując się do opracowania ostatecznej informacji dla Parlamentu, o której mowa w ww. art. 64 ustawy. Obecnie została opracowana analiza sytuacji finansowej za trzy kwartały 1999 r. Po dokonaniu analizy za cały rok zostaną wypracowane wnioski, a na podstawie przyjętych założeń zostanie opracowany projekt ustawy regulującej zagadnienia związane z określeniem źródeł dochodów jednostek samorządu terytorialnego.

Z upoważnienia Ministra Finansów

SEKRETARZ STANU

Jerzy Miller